DOI article:
Markiewicz, Anna: "Różne sztuki wód" i Bernini: Wersal Ludwika XIV w relacjach polskich podróżników (1661-1715)
Citation link:https://digi.ub.uni-heidelberg.de/diglit/modus2020/0110
krajczy litewski Jan Mikołaj (1681-1729)49, Mikołaj Faustyn (1688-1746)50 i Michał
Antoni (1687-1721). Najstarszy z braci wspomniał w korespondencji wizyty na
dworze wersalskim i zaszczyt wyświadczony im przez władcę Francji - pokaz
ogrodowych fontann uruchomionych specjalnie dla młodych książąt51. Lakonicz-
ną sprawozdawczość Radziwiłła szczęśliwie dopełnia obfita korespondencja osób
pozostających w orszaku młodych książąt. Jedną z nich był późniejszy referen-
darz wielki koronny Jakub Dunin (1680-1730)52, który przez pewien czas pełnił
funkcję preceptora Mikołaja Faustyna Radziwiłła. Przesłał on ojcu pełną relację
z wersalskich ogrodów i opis malowniczych fontann: „[...] byliśmy w Wersalu,
gdzie in gratiam książąt Ich Mciów Dobrodziejstwa rozkazał król Jmść francuski
na ten czas w Marły o milę będący, aby wody grały, z których in diversas species
porobione cum incredibili sumptu fontanny różne z podziwieniem wyrażały
figury jako to kredens kryształowych naczynia pełen, które woda reprezentowała
continue ciekąca, czego wypisać nie podobna. Inter alia jest dąb artificiose zro-
biony stojący w ogrodzie, z którego każdego listka woda strumieniami bez prze-
stanku ciekła. Po widzeniu i graniu tych wód (co wzięło godzin z pięć, lubośmy
w rulach królewskich jeździli po ogrodzie), pojechaliśmy w batach królewskich
do drugiego pałacu w tymże ogrodzie będącego, kanałem. Więc że księstwo Ich
Mość mieli z sobą godne damy w kompanii, kazali dać dla nich kolacyją cukrową
na batach, na której było wielu tak francuskich, jako i cudzoziemskich kawalerów,
którzy dla widzenia wód grających asystowali księstwu Ich Mościom”53.
Wraz z młodymi książętami Wersal zwiedzał również pozostający w służbie
Radziwiłłów architekt, późniejszy krajczy brzesko-litewski54 Andrzej Józefat
Jeziornicki, który w 1700 roku został wysłany za granicę przez kanclerza wiel-
kiego litewskiego Karola Stanisława Radziwiłła dla uzupełnienia wykształcenia
w zakresie architektury55. Obfita korespondencja Jeziornickiego kierowana do
49 A. Rachuba, Radziwiłł Jan Mikołaj, w: psb, t. 30, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź
1987, s. 199-202; o ich podróży zob. również A. Markiewicz, „ Wszyscy Ich Mość Panowie Połacy”.
Kiłka uwag o podróżach Połaków do Paryża w 1700 r., w: Sapientia ars vivendi putanda est. Wokół
kułtury i polityki. Studia z dziejów nowożytnych ofiarowane Profesorowi Marianowi Chachajowi,
red. A. Perłakowski, F. Wolański, B. Rok, Kraków-Wrocław 2019, s. 199-217.
50 E. Szklarska, Radziwiłł Mikołaj Faustyn, w: psb, t. 30, s. 361-363.
51 „U króla Jegomości francuskiego bywamy często lubo to nam z osobliwszym przychodzi kosz-
tem, dnia onegdajszego król tam kazał w ogrodzie swo[im] wersalskim wodom wszystkim grać
dla nas samych i wszystek ogród prezentować”, agad, ar, dz. iv, sygn. 192, s. 31, J.M. Radziwiłł
do K.S. Radziwiłła, Paryż 13 vi 1700.
52 W. Konopczyński, Dunin Jakub, w: psb, t. 5, Kraków 1939-1946, s. 474-475.
53 Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Tomkowiczów z Kobiernic, sygn. 33, s. 17-18,
J. Dunin do Ś.E Dunina, Paryż 21 v 1700. Dunin przed wyjazdem z Paryża opisał ponownie
pożegnanie w Wersalu: „[...] kilką dni przed pożegnaniem grały wody i fontanny ogrodu
wersalskiego dla książąt Ich Mciów, gdzie in frequentia tak Ich Mciów Panów Polaków, jako
i innych wielu cudzoziemców wożono nas po ogrodzie w ruletach królewskich, potym batami
bogatymi jeździliśmy do innych pałaców po kanale et quidquid visu dignum erat pokazowano
nam”, ibidem, sygn. 33, s. 38, J. Dunin do Ś.E Dunina, Paryż 29 vni 1701.
54 Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej xii-xviii wieku. Spisy, t. 9: Inflanty, red. A. Gąsiorowski, Urzęd-
nicy inflanccy xiv-xviii wieku. Spisy, oprać. K. Mikulski, A. Rachuba, Kórnik 1994, s. 161.
55 Zob.: J. Kowalczyk, U ruolo di Roma nełł’ architettura polacca del tardo barocco, Varsavia-Roma
1996, s. 12-13,114; idem, Rola Rzymu w późnobarokowej architekturze polskiej, „Rocznik Historii
Sztuki”, 20,1994, s. 220,222; J. Baranowski, Pałac w Białej Podłaskiej. Próba rekonstrukcji stanu
z xvii wieku,„Biuletyn Historii Sztuki”, 29,1967, nr 1, s. 52; E. Łopaciński, Zamek w Białej Podła-
skiej. Materiały archiwałne, ibidem, 19,1957, nr 1, s. 31-33,36; K. Mikocka-Rachubowa, Wrażenia
artystyczne, s. 246-247.
110
ARTYKUŁY
Anna Markiewicz
Antoni (1687-1721). Najstarszy z braci wspomniał w korespondencji wizyty na
dworze wersalskim i zaszczyt wyświadczony im przez władcę Francji - pokaz
ogrodowych fontann uruchomionych specjalnie dla młodych książąt51. Lakonicz-
ną sprawozdawczość Radziwiłła szczęśliwie dopełnia obfita korespondencja osób
pozostających w orszaku młodych książąt. Jedną z nich był późniejszy referen-
darz wielki koronny Jakub Dunin (1680-1730)52, który przez pewien czas pełnił
funkcję preceptora Mikołaja Faustyna Radziwiłła. Przesłał on ojcu pełną relację
z wersalskich ogrodów i opis malowniczych fontann: „[...] byliśmy w Wersalu,
gdzie in gratiam książąt Ich Mciów Dobrodziejstwa rozkazał król Jmść francuski
na ten czas w Marły o milę będący, aby wody grały, z których in diversas species
porobione cum incredibili sumptu fontanny różne z podziwieniem wyrażały
figury jako to kredens kryształowych naczynia pełen, które woda reprezentowała
continue ciekąca, czego wypisać nie podobna. Inter alia jest dąb artificiose zro-
biony stojący w ogrodzie, z którego każdego listka woda strumieniami bez prze-
stanku ciekła. Po widzeniu i graniu tych wód (co wzięło godzin z pięć, lubośmy
w rulach królewskich jeździli po ogrodzie), pojechaliśmy w batach królewskich
do drugiego pałacu w tymże ogrodzie będącego, kanałem. Więc że księstwo Ich
Mość mieli z sobą godne damy w kompanii, kazali dać dla nich kolacyją cukrową
na batach, na której było wielu tak francuskich, jako i cudzoziemskich kawalerów,
którzy dla widzenia wód grających asystowali księstwu Ich Mościom”53.
Wraz z młodymi książętami Wersal zwiedzał również pozostający w służbie
Radziwiłłów architekt, późniejszy krajczy brzesko-litewski54 Andrzej Józefat
Jeziornicki, który w 1700 roku został wysłany za granicę przez kanclerza wiel-
kiego litewskiego Karola Stanisława Radziwiłła dla uzupełnienia wykształcenia
w zakresie architektury55. Obfita korespondencja Jeziornickiego kierowana do
49 A. Rachuba, Radziwiłł Jan Mikołaj, w: psb, t. 30, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź
1987, s. 199-202; o ich podróży zob. również A. Markiewicz, „ Wszyscy Ich Mość Panowie Połacy”.
Kiłka uwag o podróżach Połaków do Paryża w 1700 r., w: Sapientia ars vivendi putanda est. Wokół
kułtury i polityki. Studia z dziejów nowożytnych ofiarowane Profesorowi Marianowi Chachajowi,
red. A. Perłakowski, F. Wolański, B. Rok, Kraków-Wrocław 2019, s. 199-217.
50 E. Szklarska, Radziwiłł Mikołaj Faustyn, w: psb, t. 30, s. 361-363.
51 „U króla Jegomości francuskiego bywamy często lubo to nam z osobliwszym przychodzi kosz-
tem, dnia onegdajszego król tam kazał w ogrodzie swo[im] wersalskim wodom wszystkim grać
dla nas samych i wszystek ogród prezentować”, agad, ar, dz. iv, sygn. 192, s. 31, J.M. Radziwiłł
do K.S. Radziwiłła, Paryż 13 vi 1700.
52 W. Konopczyński, Dunin Jakub, w: psb, t. 5, Kraków 1939-1946, s. 474-475.
53 Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Tomkowiczów z Kobiernic, sygn. 33, s. 17-18,
J. Dunin do Ś.E Dunina, Paryż 21 v 1700. Dunin przed wyjazdem z Paryża opisał ponownie
pożegnanie w Wersalu: „[...] kilką dni przed pożegnaniem grały wody i fontanny ogrodu
wersalskiego dla książąt Ich Mciów, gdzie in frequentia tak Ich Mciów Panów Polaków, jako
i innych wielu cudzoziemców wożono nas po ogrodzie w ruletach królewskich, potym batami
bogatymi jeździliśmy do innych pałaców po kanale et quidquid visu dignum erat pokazowano
nam”, ibidem, sygn. 33, s. 38, J. Dunin do Ś.E Dunina, Paryż 29 vni 1701.
54 Urzędnicy dawnej Rzeczypospolitej xii-xviii wieku. Spisy, t. 9: Inflanty, red. A. Gąsiorowski, Urzęd-
nicy inflanccy xiv-xviii wieku. Spisy, oprać. K. Mikulski, A. Rachuba, Kórnik 1994, s. 161.
55 Zob.: J. Kowalczyk, U ruolo di Roma nełł’ architettura polacca del tardo barocco, Varsavia-Roma
1996, s. 12-13,114; idem, Rola Rzymu w późnobarokowej architekturze polskiej, „Rocznik Historii
Sztuki”, 20,1994, s. 220,222; J. Baranowski, Pałac w Białej Podłaskiej. Próba rekonstrukcji stanu
z xvii wieku,„Biuletyn Historii Sztuki”, 29,1967, nr 1, s. 52; E. Łopaciński, Zamek w Białej Podła-
skiej. Materiały archiwałne, ibidem, 19,1957, nr 1, s. 31-33,36; K. Mikocka-Rachubowa, Wrażenia
artystyczne, s. 246-247.
110
ARTYKUŁY
Anna Markiewicz