Novensia: Studia i Materiały (16.2005)

Marcin Matera
Warszawa

STAROŻYTNE LATARNIE MORSKIE

W czasach Cesarstwa Rzymskiego żegluga nocna nie stanowiła czegoś
wyjątkowego. Rzymianie potrafili pływać już w okresie republiki. Homerycka
wizja żeglugi, w której na noc przybija się do brzegu, aby tam bezpiecznie prze-
czekać ciemności, odeszła w zapomnienie [Ducin 1997, 164].
W żegludze nocnej problemem było zachowanie bezpiecznej odległości od
lądu oraz trafienie i bezkolizyjne wejście do portu [Jundziłł 1991, 17]. Rozwią-
zanie tego problemu umożliwiły (przynajmniej w przypadku większych portów)
latarnie morskie. O ich istnieniu i funkcjonowaniu w czasach rzymskich świadczą
wzmianki w źródłach pisanych, przedstawienia latarni morskich z płonącym
ogniem, a także źródła archeologiczne, czyli pozostałości samych obiektów.
Ich funkcję dobrze określił Epiktet, stwierdzając, że latarnie morskie:
[...] miotając potężne błyski ognia, podsycanego niewielką ilością chrustu, służą zba-
wienną pomocą zabłąkanym na pełnym morzu okrętom
[Epiktet, Diatryby 100, 57].
Źródła zawierające informacje o istnieniu dających sygnały świetlne latami
morskich są nieliczne. Większość przekazów odnosi się do najsłynniejszej tego typu
budowli, tj. do wieży na wyspie Faros, zaliczonej do grona siedmiu cudów świata,
oraz do wybudowanej przez cesarza Klaudiusza latarni u wejścia do portu w Ostii.
Niekiedy autorzy starożytni tylko napomykają o innych latarniach morskich.
Najstarsza wzmianka o dawaniu sygnałów świetlnych przez latarnię morską na
Faros znajduje się w jej poetyckim opisie, odnalezionym na papimsie — tzw.
papirusie Firmin Didot [Redde 1979, 846]. Na stronie verso tegoż papirusu
H. Weil w 1879 r. odkrył dwa epigramy. Ich autorem był aleksandryjski poeta
Posejdippos z Pełli, żyjący na początku III w. p.n.e. [Picard 1952, 61-62]. Tak
opisał on latarnię na Faros:
By ocalić Hellenów, strażnicę na Faros
Wzniósł Sostratos Knidyjczyk, syn Deksifanesa.
W Egipcie szczytów nie ma ni gór jak na wyspach,
Statki tu przybijają do płaskiego brzegu,