DOI article:
Hussakowska-Szyszko, Maria: Marcel Duchamp a anty-sztuka
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.26678#0140
dalność techniki, tradycyjnych rzeczy...” 3. W rozumieniu Duchampa anty-
-sztuka to sarkazm wymierzony w marchandów, muzea i kolekcjonerów —•
broń, którą można zwalczać mistyfikatorską sztukę dla sztuki przez nich
popieraną. W artykule zamieszczonym w Arts and Decoration artysta nazwał
się ikonoklastą 4. Te dwa określenia: ikonoklasta i anty-artysta towarzyszyły
jego nowojorskim wystąpieniom podsycając atmosferę skandalu.
Termin ten więc był rodzajem manifestacji wymierzonej przeciwko pewnym
komponentom sztuki rozumianej instytucjonalnie, a nie przeciwko sztuce
jako takiej. Utożsamianie ready-mcides z anty?sztuką jest uproszczeniem nie-
zupełnie zgodnym z intencjami samego artysty, który zresztą bardzo szybko
zrezygnował z miana anty-artysty i zaanonsował w roku 1920, że teraz staje
się inżynierem i przyjmuje pseudonim Rrose Selavy 5.
W latach dwudziestych z anty-sztuki starano się utworzyć też pewną
kategorię krytyczną, określając w ten sposób „dzieła” stworzone przez artystów
związanych z dadaizmem. Hans Richter, uczestnik ruchu i równocześnie jego
wnikliwy badacz, po latach napisze — wyczuwając pejoratywne zabarwienie
tego określenia — że proklamowana przez nich teoria na pewno w jakiś
sposób zaważyła na ich twórczości. „Ale co gorsza tak przylgnęła do nas, że
nawet jeśli tworzyliśmy sztukę jalco sztukę — co wypełniało nam całe poranki,
dnie i noce — to i tak traktowano to jako anty-sztukę” 6. Słusznie podkreśla,
że dadaistyczna propaganda totalnego odrzucenia sztuki była w gruncie rzeczy
czynnikiem odnawiającym sztukę. „Wolność, niedbanie o nic, brak wszelkiego
oportunizmu, który w żadnym wypadku nie mógłby służyć jakiemukolwiek
celowi, prowadziły nas prosto do źródła wszelkiej sztuki, głosu w nas samych” 7 8.
Tworzone przez nich dzieła — w tym samym stopniu co manifestacyjne wy-
stąpienia — antycypowały nową postawę twórczą godzącą w tradycyjny
uklad artystyczny: z muzeami — świątyniami i ich przestarzałą hierarchią
wartości, z marchandami i kolekcjonerami uznającymi z kolei tylko jedyną
wartość — wymierną w dolarach. Jednakże po pierwszym szoku nastąpiło
sprzężenie zwrotne — burżuazja pokochała przedmioty anty-sztuki i stały się
one również obiektami spekulacji finansowych, a te, które trafiły do muzeów —
przedmiotami kultu.
3 Tamże, s. 56.
4 A Complete Reversal of Art Opinion by Marcel Duchamp (Arts and Decoration, September
1915, New York).
3 Przyjęcie tego pseudonimu, wykorzystującego grę stów „Eros — c’est la vie”, wiązato się
z intrygującą artystę chęcią zmiany osobowości. Początkowo jako katolik chciał przyjąć imię hebraj-
skie, co niewątpliwie łączyło się z jego kabalistycznymi zainteresowaniami. Potem „zmiana płci”
wydała się mu jeszcze bardziej intrygującą. (Cabanne, o. c., s. 64). Pseudonim ten, nawiązujący do
koncepcji hermetycznego androgyna — podobnie, jak i cały szereg innych działań artystycznych
Duchampa — podkreśla znaczenie symbolu Erosa-twórcy, ożywionej energii, a więc znaczenia
jakie nadały mu orfickie mity i greckie kosmogonie. Zob. A. Schwarz, The Complete Works of
Marcel Duchamp, New York 1969.
8 H. Richter, Dada Art and Anti-Art, London 1965, s. 50.
’ Tamże.
106
-sztuka to sarkazm wymierzony w marchandów, muzea i kolekcjonerów —•
broń, którą można zwalczać mistyfikatorską sztukę dla sztuki przez nich
popieraną. W artykule zamieszczonym w Arts and Decoration artysta nazwał
się ikonoklastą 4. Te dwa określenia: ikonoklasta i anty-artysta towarzyszyły
jego nowojorskim wystąpieniom podsycając atmosferę skandalu.
Termin ten więc był rodzajem manifestacji wymierzonej przeciwko pewnym
komponentom sztuki rozumianej instytucjonalnie, a nie przeciwko sztuce
jako takiej. Utożsamianie ready-mcides z anty?sztuką jest uproszczeniem nie-
zupełnie zgodnym z intencjami samego artysty, który zresztą bardzo szybko
zrezygnował z miana anty-artysty i zaanonsował w roku 1920, że teraz staje
się inżynierem i przyjmuje pseudonim Rrose Selavy 5.
W latach dwudziestych z anty-sztuki starano się utworzyć też pewną
kategorię krytyczną, określając w ten sposób „dzieła” stworzone przez artystów
związanych z dadaizmem. Hans Richter, uczestnik ruchu i równocześnie jego
wnikliwy badacz, po latach napisze — wyczuwając pejoratywne zabarwienie
tego określenia — że proklamowana przez nich teoria na pewno w jakiś
sposób zaważyła na ich twórczości. „Ale co gorsza tak przylgnęła do nas, że
nawet jeśli tworzyliśmy sztukę jalco sztukę — co wypełniało nam całe poranki,
dnie i noce — to i tak traktowano to jako anty-sztukę” 6. Słusznie podkreśla,
że dadaistyczna propaganda totalnego odrzucenia sztuki była w gruncie rzeczy
czynnikiem odnawiającym sztukę. „Wolność, niedbanie o nic, brak wszelkiego
oportunizmu, który w żadnym wypadku nie mógłby służyć jakiemukolwiek
celowi, prowadziły nas prosto do źródła wszelkiej sztuki, głosu w nas samych” 7 8.
Tworzone przez nich dzieła — w tym samym stopniu co manifestacyjne wy-
stąpienia — antycypowały nową postawę twórczą godzącą w tradycyjny
uklad artystyczny: z muzeami — świątyniami i ich przestarzałą hierarchią
wartości, z marchandami i kolekcjonerami uznającymi z kolei tylko jedyną
wartość — wymierną w dolarach. Jednakże po pierwszym szoku nastąpiło
sprzężenie zwrotne — burżuazja pokochała przedmioty anty-sztuki i stały się
one również obiektami spekulacji finansowych, a te, które trafiły do muzeów —
przedmiotami kultu.
3 Tamże, s. 56.
4 A Complete Reversal of Art Opinion by Marcel Duchamp (Arts and Decoration, September
1915, New York).
3 Przyjęcie tego pseudonimu, wykorzystującego grę stów „Eros — c’est la vie”, wiązato się
z intrygującą artystę chęcią zmiany osobowości. Początkowo jako katolik chciał przyjąć imię hebraj-
skie, co niewątpliwie łączyło się z jego kabalistycznymi zainteresowaniami. Potem „zmiana płci”
wydała się mu jeszcze bardziej intrygującą. (Cabanne, o. c., s. 64). Pseudonim ten, nawiązujący do
koncepcji hermetycznego androgyna — podobnie, jak i cały szereg innych działań artystycznych
Duchampa — podkreśla znaczenie symbolu Erosa-twórcy, ożywionej energii, a więc znaczenia
jakie nadały mu orfickie mity i greckie kosmogonie. Zob. A. Schwarz, The Complete Works of
Marcel Duchamp, New York 1969.
8 H. Richter, Dada Art and Anti-Art, London 1965, s. 50.
’ Tamże.
106