DOI Artikel:
Wardzyński, Michał: Import kamieni i dzieł rzeźby z Gotlandii do Rzeczypospolitej (od XIII do 2. połowy XVIII w.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0054
Michał w dwóch łomach o nazwach Gillberga i Horns udde8. Były one eksploato-
Wardzyński wane przez miejscową ludność przynajmniej od VIII-X w.9 Wapienie obu
odmian kolorystycznych z łatwością poddaję się obróbce szlifierskiej, utrzy-
mujęc na gładkiej powierzchni trwały polor. W złożach występują zarówno
warstwy drobno-, jak i gruboławicowe. Pierwsze wykorzystuje się do obróbki
rzeźbiarskiej, w tym figuralnej - za najcenniejszę odmianę uznawano czer-
woną warstwę Dalie10, utworzoną z najdrobniejszego, miałkiego gruzu
wapiennego, pozbawionego osłabiających strukturę skały większych skamie-
niałości. Natomiast odmiany szare, które odznaczają się bardziej niejedno-
litą, niekiedy wręcz lekko porowatą strukturą, ze względu na mniejszą trwa-
łość przeznaczone były do kamieniarki budowlanej. Wapienie obu odmian
z zasady nie nadają się do ekspozycji zewnętrznej - wskutek gwałtownych
zmian wilgotności i temperatury oraz postępującego zasolenia skały współ-
tworzące ją większe i twardsze skamieniałości odspajają się i wypryskują,
przy jednoczesnym wypłukiwaniu okalającego je lepiszcza. Tak zdegrado-
wana struktura przybiera na powierzchni charakterystyczny „robaczkowy”
wzór, widoczny szczególnie w najniższych, mających kontakt z podłożem
partiach zabytków11.
Pozyskane z kamieniołomów bloki segregowano, a te z nich, które prze-
znaczono na płyty posadzkowe, przycinano do odpowiednich rozmiarów
(przeważnie kwadraty o boku od 20 do 55 cm, najczęściej 35 lub 44 cm)
i powierzano kobietom do szlifowania, do czego używano kieratów porusza-
nych przez woły lub konie12. Załadunek na statki morskie ułatwiało położenie
łomów w Zatoce Kalmarskiej. Stąd wapienie olandzkie docierały już od XII w.,
zarówno w postaci popularnych polerowanych płyt posadzkowych, jak i więk-
szych bloków lub prefabrykatów budowlanych, do wielu odbiorców w całym
basenie Morza Bałtyckiego (np. Kopenhaga, Lubeka, Rostock, Stralsund,
Szczecin, Królewiec czy Ryga), w tym w znacznych ilościach także via Gdańsk
i Elbląg do Rzeczypospolitej13. Ze względu na głęboki i długo utrzymujący się
polor wapienie olandzkie obu odmian barwnych były w epoce nowożytnej
w północnej i środkowej części Europy powszechnie znane pod nazwą lapis
sueticus i traktowane jak marmury14. Głównym portem przeładunkowym był
8 Wiadomości te dostępne w: http://www.naturstenskompaniet.se/material/oelandssten/
(dostęp 2.01.2010).
9 H. Walendowski, Ordowickie wapienie..., s. 23; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski,
Kamienie szwedzkie..., s. 15, 51.
10 H. Walendowski, Kamienneposadzki..., s. 381.
11 M. Klingspor, D. Kwiatkowski, Konserwacja zabytków..., s. 39, 40; J.W. Łukaszewicz,
Badania i zastosowanie związków..., s. 51, 188.
12 H. Walendowski, Szwedzkie wapienie..., s. 48-49; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski,
Kamienie szwedzkie..., s. 15, 50-51.
13 H. Walendowski, Posadzki wazowskie..., s. 22-23.
14 H. Walendowski, Kamienneposadzki..., s. 380,381-382; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzew-
ski, Kamienie szwedzkie..., s. 51.
50
Wardzyński wane przez miejscową ludność przynajmniej od VIII-X w.9 Wapienie obu
odmian kolorystycznych z łatwością poddaję się obróbce szlifierskiej, utrzy-
mujęc na gładkiej powierzchni trwały polor. W złożach występują zarówno
warstwy drobno-, jak i gruboławicowe. Pierwsze wykorzystuje się do obróbki
rzeźbiarskiej, w tym figuralnej - za najcenniejszę odmianę uznawano czer-
woną warstwę Dalie10, utworzoną z najdrobniejszego, miałkiego gruzu
wapiennego, pozbawionego osłabiających strukturę skały większych skamie-
niałości. Natomiast odmiany szare, które odznaczają się bardziej niejedno-
litą, niekiedy wręcz lekko porowatą strukturą, ze względu na mniejszą trwa-
łość przeznaczone były do kamieniarki budowlanej. Wapienie obu odmian
z zasady nie nadają się do ekspozycji zewnętrznej - wskutek gwałtownych
zmian wilgotności i temperatury oraz postępującego zasolenia skały współ-
tworzące ją większe i twardsze skamieniałości odspajają się i wypryskują,
przy jednoczesnym wypłukiwaniu okalającego je lepiszcza. Tak zdegrado-
wana struktura przybiera na powierzchni charakterystyczny „robaczkowy”
wzór, widoczny szczególnie w najniższych, mających kontakt z podłożem
partiach zabytków11.
Pozyskane z kamieniołomów bloki segregowano, a te z nich, które prze-
znaczono na płyty posadzkowe, przycinano do odpowiednich rozmiarów
(przeważnie kwadraty o boku od 20 do 55 cm, najczęściej 35 lub 44 cm)
i powierzano kobietom do szlifowania, do czego używano kieratów porusza-
nych przez woły lub konie12. Załadunek na statki morskie ułatwiało położenie
łomów w Zatoce Kalmarskiej. Stąd wapienie olandzkie docierały już od XII w.,
zarówno w postaci popularnych polerowanych płyt posadzkowych, jak i więk-
szych bloków lub prefabrykatów budowlanych, do wielu odbiorców w całym
basenie Morza Bałtyckiego (np. Kopenhaga, Lubeka, Rostock, Stralsund,
Szczecin, Królewiec czy Ryga), w tym w znacznych ilościach także via Gdańsk
i Elbląg do Rzeczypospolitej13. Ze względu na głęboki i długo utrzymujący się
polor wapienie olandzkie obu odmian barwnych były w epoce nowożytnej
w północnej i środkowej części Europy powszechnie znane pod nazwą lapis
sueticus i traktowane jak marmury14. Głównym portem przeładunkowym był
8 Wiadomości te dostępne w: http://www.naturstenskompaniet.se/material/oelandssten/
(dostęp 2.01.2010).
9 H. Walendowski, Ordowickie wapienie..., s. 23; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski,
Kamienie szwedzkie..., s. 15, 51.
10 H. Walendowski, Kamienneposadzki..., s. 381.
11 M. Klingspor, D. Kwiatkowski, Konserwacja zabytków..., s. 39, 40; J.W. Łukaszewicz,
Badania i zastosowanie związków..., s. 51, 188.
12 H. Walendowski, Szwedzkie wapienie..., s. 48-49; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzewski,
Kamienie szwedzkie..., s. 15, 50-51.
13 H. Walendowski, Posadzki wazowskie..., s. 22-23.
14 H. Walendowski, Kamienneposadzki..., s. 380,381-382; D. Król, P.P. Woźniak, L. Zakrzew-
ski, Kamienie szwedzkie..., s. 51.
50