DOI Artikel:
Rdesińska, Maria: O pochodzeniu sarkofagów króla Zygmunta III Wazy i królowej Konstancji Austriaczki: przyczynek do dziejów gdańskiego konwisarstwa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.28101#0160
Mańa w pozostałych wymienionych miastach skromnością zdobień i mniejszą sta-
Rdesińska rannością wykonania8.
Sarkofagi wiązane z ośrodkiem gdańskim powstawały na przestrzeni
ponad stu lat. Najwcześniejszy jest sarkofag Zygmunta Augusta z 1572 r., naj-
późniejsza zaś trumna księcia Bogusława Ernesta de Croy pochodząca z około
1684 r. Trumny powstałe do 1632 r. (Zygmunta Augusta, Stefana Batorego,
Anny Jagiełlonki i Anny Austriaczki) mają kształt skrzyniowy, o przekroju
poprzecznym zbliżonym do prostokąta. Pozostałe mają kształt trumienny
z wiekiem o bokach fasetowo ściętych (wyjątek stanowi tu sarkofag królewi-
cza Aleksandra Karola, którego wieko ma boki wklęsłe). Wszystkie zdobione
są płaskorzeźbami, z których większość była zapewne niegdyś polichromowana
(ślady polichromii i złoceń zachowały się na trumnach Anny Jagiellonki, Anny
Austriaczki, Konstancji Austriaczki, Zygmunta III Wazy, Anny i Bogusława
Ernesta de Croy). Niektóre ozdobione są również pełnoplastycznymi rzeźbami
(np. trumna Stefana Batorego, Konstancji Austriaczki, Zygmunta III), a część
z nich ma takźe dekorację grawerowaną (sarkofagi Konstancji Austriaczki,
Zygmunta III, Aleksandra Karola, Anny i Bogusława Ernesta de Croy). Brak
jest tutaj natomiast dekoracji malarskiej charakteryzującej trumny cynowe
wykonane np. w Poznaniu.
Zróżnicowaniu dekoracji odpowiadają także różne podziały boków skrzyni.
Sarkofagi Anny Jagiellonki i Anny Austriaczki np. nie mają ich wcale, boki
skrzyń trumien Zygmunta Augusta, Stefana Batorego oraz Anny i Bogusława
Ernesta de Croy są dzielone na dwa pola, w pozostałych zaś sarkofagach wystę-
puje podział trójpolowy.
Chociaż badacze zajmujący się do tej pory cynowymi sarkofagami kró-
lewskimi zgodnie potwierdzają ich proweniencję9, to w zaledwie dwóch
wypadkach (trumny Zygmunta Augusta10 i Stefana Batorego11) została ona
udokumentowana za pomocą umieszczonych na nich znaków konwisarskich
i pisemnych przekazów.
Gdańskie pochodzenie pozostałych sarkofagów opierano jedynie na anali-
zie stylistycznej. Istnieją jednak dokumenty archiwalnie potwierdzające gdań-
ską proweniencję co najmniej dwóch z tych zabytków, mianowicie sarkofagu
króla Zygmunta III Wazy (il. 1) i jego drugiej żony, Konstancji Austriaczki
(il. 2). O jednym z tych dokumentów wspomniał Włodzimierz Kaczorowski
w książce poświęconej koronacji Władysława IV12. Przytacza on łist biskupa
8 A. Bochnak, Eksport z miast..., s. 46-47; J. Krause, Sarkofagi cynowe..., s. 139; K.J. Czy-
żewski, Metalowe sarkofagi..., s. 85-86.
9 Zob. przyp. 2.
10 A. Bochnak, Eksport z miast..., s. 35-36; B. Tuchołka-Włodarska, Z badań nad sarkofa-
giem..., s. 221-222.
11 A. Bochnak, Eksport z miast..., s. 36-37.
12 W. Kaczorowski, Koronacja Władysława IV w roku 1633, Opole 1992, s. 10; idem, Pompa
funebris pary królewskiej - Zygmunta III Wazy i Konstancji w Krakowie, [w:] Wesela, chrzciny
ipogrzeby w XVI~XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 236.
156
Rdesińska rannością wykonania8.
Sarkofagi wiązane z ośrodkiem gdańskim powstawały na przestrzeni
ponad stu lat. Najwcześniejszy jest sarkofag Zygmunta Augusta z 1572 r., naj-
późniejsza zaś trumna księcia Bogusława Ernesta de Croy pochodząca z około
1684 r. Trumny powstałe do 1632 r. (Zygmunta Augusta, Stefana Batorego,
Anny Jagiełlonki i Anny Austriaczki) mają kształt skrzyniowy, o przekroju
poprzecznym zbliżonym do prostokąta. Pozostałe mają kształt trumienny
z wiekiem o bokach fasetowo ściętych (wyjątek stanowi tu sarkofag królewi-
cza Aleksandra Karola, którego wieko ma boki wklęsłe). Wszystkie zdobione
są płaskorzeźbami, z których większość była zapewne niegdyś polichromowana
(ślady polichromii i złoceń zachowały się na trumnach Anny Jagiellonki, Anny
Austriaczki, Konstancji Austriaczki, Zygmunta III Wazy, Anny i Bogusława
Ernesta de Croy). Niektóre ozdobione są również pełnoplastycznymi rzeźbami
(np. trumna Stefana Batorego, Konstancji Austriaczki, Zygmunta III), a część
z nich ma takźe dekorację grawerowaną (sarkofagi Konstancji Austriaczki,
Zygmunta III, Aleksandra Karola, Anny i Bogusława Ernesta de Croy). Brak
jest tutaj natomiast dekoracji malarskiej charakteryzującej trumny cynowe
wykonane np. w Poznaniu.
Zróżnicowaniu dekoracji odpowiadają także różne podziały boków skrzyni.
Sarkofagi Anny Jagiellonki i Anny Austriaczki np. nie mają ich wcale, boki
skrzyń trumien Zygmunta Augusta, Stefana Batorego oraz Anny i Bogusława
Ernesta de Croy są dzielone na dwa pola, w pozostałych zaś sarkofagach wystę-
puje podział trójpolowy.
Chociaż badacze zajmujący się do tej pory cynowymi sarkofagami kró-
lewskimi zgodnie potwierdzają ich proweniencję9, to w zaledwie dwóch
wypadkach (trumny Zygmunta Augusta10 i Stefana Batorego11) została ona
udokumentowana za pomocą umieszczonych na nich znaków konwisarskich
i pisemnych przekazów.
Gdańskie pochodzenie pozostałych sarkofagów opierano jedynie na anali-
zie stylistycznej. Istnieją jednak dokumenty archiwalnie potwierdzające gdań-
ską proweniencję co najmniej dwóch z tych zabytków, mianowicie sarkofagu
króla Zygmunta III Wazy (il. 1) i jego drugiej żony, Konstancji Austriaczki
(il. 2). O jednym z tych dokumentów wspomniał Włodzimierz Kaczorowski
w książce poświęconej koronacji Władysława IV12. Przytacza on łist biskupa
8 A. Bochnak, Eksport z miast..., s. 46-47; J. Krause, Sarkofagi cynowe..., s. 139; K.J. Czy-
żewski, Metalowe sarkofagi..., s. 85-86.
9 Zob. przyp. 2.
10 A. Bochnak, Eksport z miast..., s. 35-36; B. Tuchołka-Włodarska, Z badań nad sarkofa-
giem..., s. 221-222.
11 A. Bochnak, Eksport z miast..., s. 36-37.
12 W. Kaczorowski, Koronacja Władysława IV w roku 1633, Opole 1992, s. 10; idem, Pompa
funebris pary królewskiej - Zygmunta III Wazy i Konstancji w Krakowie, [w:] Wesela, chrzciny
ipogrzeby w XVI~XVIII wieku. Kultura życia i śmierci, red. H. Suchojad, Warszawa 2001, s. 236.
156