DOI Artikel:
Sulewska, Renata: Augsburskie wzory wyposażenia kościołów Prus Królewskich w drugiej połowie XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43437#0021
zachowane w kościołach Prus Królewskich świadczą nie tylko te wymienione
wystroje ukształtowane w związku z wyposażaniem nowo budowanej, odbu-
dowywanej albo powiększanej świątyni. W wielu miejscach były wprowadzane
nowe elementy wyposażenia uzupełniające wcześniejsze, zastępujące stare lub
te, które wydawały się po prostu niemodne. Liczba i różnorodność „tema-
tyczna” augsburskich rycin dawała dużą możliwość wyboru wzorów dla róż-
nych typów dzieł. Wybór ten, jak można sądzić, ograniczała tylko dostępność
rycin. Na podstawie analizy formalnej prac wykonanych zgodnie z tymi wzo-
rami możemy stwierdzić, że ich wpływu nie można wiązać z działalnością jed-
nego mistrza, a te same ryciny wchodziły do zbiorów różnych warsztatów. Nie
można także wykluczyć, że powtarzające „rycinę ornamentalną” dzieło samo
stawało się źródłem inspiracji dla następnego. Wydaje się, że dla niektórych
snycerzy aktywnych w Prusach Królewskich w drugiej połowie XVIII w. pub-
likowane w Augsburgu sztychy były najważniejszymi źródłami inspiracji. Nie
dysponujemy jednak zachowanymi zbiorami rycin, o których wiedzielibyśmy,
że stanowiły własność konkretnego warsztatu.
Najpopularniejszymi, może także ze względu na liczbę opublikowanych,
wydają się być sztychy Habermanna. Żeby jeszcze bardziej zaakcentować ich
popularność, warto tu wymienić, oprócz wcześniej podanych, inne dzieła
wykonane według jego wzorów. Do grupy Hermannowskich ołtarzy trzeba
doliczyć wszystkie trzy nastawy z kościoła w Garczynie, ołtarz główny wyko-
nany według ryciny nr 2 z serii nr 30048 i boczne (przytęczowe), które zreali-
zowano według sztychu nr 1 serii nr 8049. Zbiór ten uzupełniają także: ołtarz
boczny (ustawiony po północnej stronie w obrębie prezbiterium) w kościele
48 Rycina, opublikowana przez Hertla, należy do serii, która zaliczana jest do trzeciej grupy
stylistycznej prac Habermanna, obejmującej dzieła wykonane w latach około 1765-1770. (Betlej,
Zbiór..., s. 9; Krull, Franz Xaver..., s. 29). Retabulum ołtarza głównego w Garczynie ma pro-
porcje odmienne od przedstawionego na sztychu. Na projekcie Habermanna jednokondygna-
cyjną nastawę, osadzoną na cokole, zamyka monumentalne zwieńczenie, wysokością zbliżone
do wysokości kolumn (z belkowaniem). Całość ma zrównoważone proporcje. W Garczynie
wyraźnie zaakcentowana jest struktura architektoniczna ołtarza - kolumny osadzone na moc-
nym cokole. Efekt potęguje zmniejszenie centralnego pola, a powiększenie tabernakulum, też
zresztą wzorowanego na tym sztychu.
49 Taki sam sztych, jak wspomniałam (przypis 47), został wykorzystany jako wzór dla
ołtarza bocznego kościoła w Dąbrówce. O ile jednak w Dąbrówce zrealizowano asymetryczną
kompozycję projektu Habermanna, w obu ołtarzach bocznych w Garczynie powtórzono prawą
część sztychu, tworząc nastawy symetryczne. Wszystkie trzy retabula kościoła p.w. św. Andrzeja
w Garczynie w protokole wizytacji świątyni przeprowadzonej w 1780 r. są określane jako nowe.
W części opisu kościoła zatytułowanej O ołtarzach i obrazach odnotowano: „Ołtarzów jest w tym
kościele trzy drewnianych nowych przyzwoitej wielkości i szerokości; jeden jest wielki Świętej
Trójcy, drugi Opatrzności Boskiej, trzeci Najświętszej] Panny, a te dwa są na bokach”. (ADP, sygn.
G 70: Visitatio generalis ecclesiar[um] Decanatuum Dirschavien[sis] etStarogarfdiensis], k. 190 r.).
W ołtarzu głównym obecnie umieszczona jest późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
a w bocznych obrazy z XX w., w lewym - Cudowne rozmnożenie chleba i Św. Józef z Dzieciątkiem,
zaś w prawym - Św. Ignacy Loyola i Św. Antoni z Dzieciątkiem. (KZSP, Seria nowa, t. 5, z. 3,
s. 7-8, ii. 93, 101).
Augsburskie
wzory
elementów...
19
wystroje ukształtowane w związku z wyposażaniem nowo budowanej, odbu-
dowywanej albo powiększanej świątyni. W wielu miejscach były wprowadzane
nowe elementy wyposażenia uzupełniające wcześniejsze, zastępujące stare lub
te, które wydawały się po prostu niemodne. Liczba i różnorodność „tema-
tyczna” augsburskich rycin dawała dużą możliwość wyboru wzorów dla róż-
nych typów dzieł. Wybór ten, jak można sądzić, ograniczała tylko dostępność
rycin. Na podstawie analizy formalnej prac wykonanych zgodnie z tymi wzo-
rami możemy stwierdzić, że ich wpływu nie można wiązać z działalnością jed-
nego mistrza, a te same ryciny wchodziły do zbiorów różnych warsztatów. Nie
można także wykluczyć, że powtarzające „rycinę ornamentalną” dzieło samo
stawało się źródłem inspiracji dla następnego. Wydaje się, że dla niektórych
snycerzy aktywnych w Prusach Królewskich w drugiej połowie XVIII w. pub-
likowane w Augsburgu sztychy były najważniejszymi źródłami inspiracji. Nie
dysponujemy jednak zachowanymi zbiorami rycin, o których wiedzielibyśmy,
że stanowiły własność konkretnego warsztatu.
Najpopularniejszymi, może także ze względu na liczbę opublikowanych,
wydają się być sztychy Habermanna. Żeby jeszcze bardziej zaakcentować ich
popularność, warto tu wymienić, oprócz wcześniej podanych, inne dzieła
wykonane według jego wzorów. Do grupy Hermannowskich ołtarzy trzeba
doliczyć wszystkie trzy nastawy z kościoła w Garczynie, ołtarz główny wyko-
nany według ryciny nr 2 z serii nr 30048 i boczne (przytęczowe), które zreali-
zowano według sztychu nr 1 serii nr 8049. Zbiór ten uzupełniają także: ołtarz
boczny (ustawiony po północnej stronie w obrębie prezbiterium) w kościele
48 Rycina, opublikowana przez Hertla, należy do serii, która zaliczana jest do trzeciej grupy
stylistycznej prac Habermanna, obejmującej dzieła wykonane w latach około 1765-1770. (Betlej,
Zbiór..., s. 9; Krull, Franz Xaver..., s. 29). Retabulum ołtarza głównego w Garczynie ma pro-
porcje odmienne od przedstawionego na sztychu. Na projekcie Habermanna jednokondygna-
cyjną nastawę, osadzoną na cokole, zamyka monumentalne zwieńczenie, wysokością zbliżone
do wysokości kolumn (z belkowaniem). Całość ma zrównoważone proporcje. W Garczynie
wyraźnie zaakcentowana jest struktura architektoniczna ołtarza - kolumny osadzone na moc-
nym cokole. Efekt potęguje zmniejszenie centralnego pola, a powiększenie tabernakulum, też
zresztą wzorowanego na tym sztychu.
49 Taki sam sztych, jak wspomniałam (przypis 47), został wykorzystany jako wzór dla
ołtarza bocznego kościoła w Dąbrówce. O ile jednak w Dąbrówce zrealizowano asymetryczną
kompozycję projektu Habermanna, w obu ołtarzach bocznych w Garczynie powtórzono prawą
część sztychu, tworząc nastawy symetryczne. Wszystkie trzy retabula kościoła p.w. św. Andrzeja
w Garczynie w protokole wizytacji świątyni przeprowadzonej w 1780 r. są określane jako nowe.
W części opisu kościoła zatytułowanej O ołtarzach i obrazach odnotowano: „Ołtarzów jest w tym
kościele trzy drewnianych nowych przyzwoitej wielkości i szerokości; jeden jest wielki Świętej
Trójcy, drugi Opatrzności Boskiej, trzeci Najświętszej] Panny, a te dwa są na bokach”. (ADP, sygn.
G 70: Visitatio generalis ecclesiar[um] Decanatuum Dirschavien[sis] etStarogarfdiensis], k. 190 r.).
W ołtarzu głównym obecnie umieszczona jest późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
a w bocznych obrazy z XX w., w lewym - Cudowne rozmnożenie chleba i Św. Józef z Dzieciątkiem,
zaś w prawym - Św. Ignacy Loyola i Św. Antoni z Dzieciątkiem. (KZSP, Seria nowa, t. 5, z. 3,
s. 7-8, ii. 93, 101).
Augsburskie
wzory
elementów...
19