DOI Artikel:
Grochowska, Weronika: Ze studiów nad gotyckimi nastawami ołtarzowymi w Gdańsku: o specyfice konstrukcji, ikonografii i funkcji gdańskich predell
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0011
Weronika Grochowska
Ze studiów nad gotyckimi nastawami ołtarzowymi
w Gdańsku. O specyfice konstrukcji, ikonografii
i funkcji gdańskich predell
Około 1300 r. powstały pierwsze retabula szafowe - złożone struktury, które
zastąpiły wcześniejsze, znacznie prostsze i skromniejsze nastawy ołtarzowe.
Jednym z elementów składowych nowego typu nastaw była predella - rodzaj
skrzyni znajdującej się pomiędzy korpusem retabulum (szafą) a mensą ołta-
rzową - pełniąca szereg funkcji o charakterze symbolicznym, a niekiedy także
utylitarnym. To właśnie tej części ołtarza poświęcony jest poniższy artykuł.
Skupię się w nim na zabytkach gdańskich z okresu późnego średniowiecza,
które w wielu wypadkach wykazują szczególne cechy pod względem konstruk-
cyjnym, ikonograficznym i użytkowym. Przyczynek ten jest częścią szerszego
opracowania poświęconego gotyckim nastawom ołtarzowym w Prusach1.
Najstarsze znane przykłady ołtarzy szafowych pochodzących z terenu Prus
datowane są na drugą połowę XIV w. Z tego początkowego okresu zachowało
się jedynie fragmentarycznie kilka retabulów oraz przede wszystkim rzeźby
pochodzące z szaf ołtarzowych. Przetrwała jedna drewniana predella (jako
destrukt), przechowywana w Muzeum Zamkowym w Malborku2. Najstarsza
w pełni zachowana gdańska predella należy do ołtarza datowanego na drugą
ćwierć XV w., który znajduje się w kaplicy św. Jadwigi w kościele Panny Marii
(ii. 1). Chronologicznie ostatnim uwzględnionym w niniejszym artykule
przykładem jest predella z Mężem Boleści, Matką Boską Bolesną i św. Janem
(ił. 2) z około 1520 r., należąca do ołtarza Boga Ojca z kościoła św. Katarzyny
(obecnie przechowywana w Muzeum Narodowym w Gdańsku, pozostała
część nastawy znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie).
U schyłku średniowiecza jedną z najbardziej rozwiniętych gałęzi wytwór-
czości w rejonie Gdańska była obróbka drewna o wielu specjalizacjach. Dzia-
łali tutaj meblarze, m.in. stolarze i skrzyniarze (pierwsze informacje o nich
1 Niniejszy artykuł powstał na podstawie pracy licencjackiej Predelle gdańskich nastaw
ołtarzowych z XV i pierwszej ćwierci XVI wieku - ich budowa i funkcje, napisanej w 2010 r.
w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego pod kierunkiem profesora Uniwersytetu
Gdańskiego, dr hab. Andrzeja Wozińskiego, któremu autorka w tym miejscu chciałaby serdecz-
nie podziękować za pomoc merytoryczną.
2 Predella w dobrym stanie, umieszczona jeszcze pod Poliptykiem Grudziądzkim, widoczna
jest na fotografii opublikowanej w Rocznikach Odbudowy Zamku w 1916 r., ukazującej wnę-
trze kaplicy św. Wawrzyńca („Marienburg Baujahr”, Marienburg 1916, fot. 45); o predelli
zob. Monika Czapska, Ołtarz Czterech Świętych Dziewic z Pórschken [w:] Święci Orędownicy.
Rzeźba gotycka na zamku w Malborku, red. eadem, Malbork 2013, s. 131.
5
Ze studiów nad gotyckimi nastawami ołtarzowymi
w Gdańsku. O specyfice konstrukcji, ikonografii
i funkcji gdańskich predell
Około 1300 r. powstały pierwsze retabula szafowe - złożone struktury, które
zastąpiły wcześniejsze, znacznie prostsze i skromniejsze nastawy ołtarzowe.
Jednym z elementów składowych nowego typu nastaw była predella - rodzaj
skrzyni znajdującej się pomiędzy korpusem retabulum (szafą) a mensą ołta-
rzową - pełniąca szereg funkcji o charakterze symbolicznym, a niekiedy także
utylitarnym. To właśnie tej części ołtarza poświęcony jest poniższy artykuł.
Skupię się w nim na zabytkach gdańskich z okresu późnego średniowiecza,
które w wielu wypadkach wykazują szczególne cechy pod względem konstruk-
cyjnym, ikonograficznym i użytkowym. Przyczynek ten jest częścią szerszego
opracowania poświęconego gotyckim nastawom ołtarzowym w Prusach1.
Najstarsze znane przykłady ołtarzy szafowych pochodzących z terenu Prus
datowane są na drugą połowę XIV w. Z tego początkowego okresu zachowało
się jedynie fragmentarycznie kilka retabulów oraz przede wszystkim rzeźby
pochodzące z szaf ołtarzowych. Przetrwała jedna drewniana predella (jako
destrukt), przechowywana w Muzeum Zamkowym w Malborku2. Najstarsza
w pełni zachowana gdańska predella należy do ołtarza datowanego na drugą
ćwierć XV w., który znajduje się w kaplicy św. Jadwigi w kościele Panny Marii
(ii. 1). Chronologicznie ostatnim uwzględnionym w niniejszym artykule
przykładem jest predella z Mężem Boleści, Matką Boską Bolesną i św. Janem
(ił. 2) z około 1520 r., należąca do ołtarza Boga Ojca z kościoła św. Katarzyny
(obecnie przechowywana w Muzeum Narodowym w Gdańsku, pozostała
część nastawy znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie).
U schyłku średniowiecza jedną z najbardziej rozwiniętych gałęzi wytwór-
czości w rejonie Gdańska była obróbka drewna o wielu specjalizacjach. Dzia-
łali tutaj meblarze, m.in. stolarze i skrzyniarze (pierwsze informacje o nich
1 Niniejszy artykuł powstał na podstawie pracy licencjackiej Predelle gdańskich nastaw
ołtarzowych z XV i pierwszej ćwierci XVI wieku - ich budowa i funkcje, napisanej w 2010 r.
w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego pod kierunkiem profesora Uniwersytetu
Gdańskiego, dr hab. Andrzeja Wozińskiego, któremu autorka w tym miejscu chciałaby serdecz-
nie podziękować za pomoc merytoryczną.
2 Predella w dobrym stanie, umieszczona jeszcze pod Poliptykiem Grudziądzkim, widoczna
jest na fotografii opublikowanej w Rocznikach Odbudowy Zamku w 1916 r., ukazującej wnę-
trze kaplicy św. Wawrzyńca („Marienburg Baujahr”, Marienburg 1916, fot. 45); o predelli
zob. Monika Czapska, Ołtarz Czterech Świętych Dziewic z Pórschken [w:] Święci Orędownicy.
Rzeźba gotycka na zamku w Malborku, red. eadem, Malbork 2013, s. 131.
5