DOI Artikel:
Grochowska, Weronika: Ze studiów nad gotyckimi nastawami ołtarzowymi w Gdańsku: o specyfice konstrukcji, ikonografii i funkcji gdańskich predell
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0026
Weronika Gdańska z rozbudowanym systemem otwierania: posiada zarówno ruchomą
Grochowska ścianę frontową, jak i drzwiczki w ściance bocznej. Dwie górne ruchome deski
lica o identycznej wysokości po otwarciu tworzą rodzaj pulpitu: górna deska
opiera się o mensę ołtarza, środkowa zaś ustawiona jest poziomo. Górna deska
od wewnętrznej strony ozdobiona jest 28 rozetami rozmieszczonymi w dwóch
poziomych rzędach na bordowym tle; odwrocie drugiej ruchomej deski jest
białe, a stykające się brzegi ruchomych desek mają kolor zielony. Po otwar-
ciu frontowych desek ukazuje się wnętrze predelli podzielone na trzynaście
przegródek: w centrum znajduje się największa, zajmująca całą wysokość
widocznej części wnętrza, a po jej obu stronach widnieje sześć mniejszych
o kwadratowym przekroju, rozmieszczonych w dwóch rzędach, jeden nad
drugim. Dostęp do części wnętrza ukrytego za dolną, nieruchomą deską jest
możliwy dzięki niewielkich rozmiarów drzwiczkom znajdującym się na pra-
wej bocznej ściance.
Predella ze świętymi w ołtarzu św. Mikołaja32 jest typem skrzyni bez konsol.
Wykorzystano w niej system otwierania podobny do wyżej opisanego. Na trzy
poziome deski tworzące lico predelli, z których co najmniej jedna z dużym
ubytkiem jest wtórna, otwierane były dwie górne, o czym świadczą - widoczne
jeszcze na zdjęciach archiwalnych - zawiasy oraz znajdujące się pierwotnie
na środku przy górnej krawędzi okucie zamka. Do przestrzeni za dolną deską
dostęp umożliwiały znajdujące się na prawym boku niewielkie drzwiczki.
Niestety, podczas konserwacji unieruchomiono cały front, co sprawia, że nie
można dostać się do wnętrza predelli.
Być może do tej samej kategorii można zaliczyć również predellę z Chry-
stusem i apostołami33 znajdującą się w kaplicy Jedenastu Tysięcy Dziewic.
Obecnie jej front jest nieruchomy, jednak pierwotnie się otwierał - świadczą
o tym widoczne ślady po zamku. Lico w dużym stopniu jest wtórne - zacho-
wała się jedynie pierwsza (górna) z trzech poziomych desek. Na odwrociu
pierwszej deski znajduje się fragment innego przedstawienia (widocznego
jedynie na rentgenogramach), co może świadczyć o jej wtórnym wykorzy-
staniu - deska mogła stanowić wcześniej część innego obrazu34. Na prawym
boku predelli, bliżej dolnej krawędzi, zachowały się stosunkowo niewielkie
32 Predella ze świętymi, około 1515 r., ołtarz św. Mikołaja fundacji cechu piwowarów (reta-
bulum około 1430-1440), Gdańsk, kościół Panny Marii, kaplica św. Katarzyny, warsztat gdański,
predella skrzyniowa, drewniana, polichromowana, pole obrazowe: tempera na desce, skrzynia:
wys. 63,5 cm, szer. 167 cm, gł. 34,5 cm, pole obrazowe: wys. 58 cm, szer. 162 cm, zob. Malarstwo
gotyckie w Polsce..., t. 2, s. 167, tam wcześniejsza literatura dotycząca nastawy.
33 Predella z Chrystusem i apostołami, około 1470-1480, ołtarz Trójcy Świętej, Gdańsk,
kościół Panny Marii, kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic, warsztat gdański, predella skrzyniowa
z konsolami o wklęsłym profilu spływów, dębowa, polichromowana, pole obrazowe: tempera
na desce, skrzynia: wys. 71 cm, szer. 205 cm (173,5 cm przy podstawie), gł. 39 cm, pole obra-
zowe: wys. 61 cm (zachowana scena figuralna 28,5 cm), szer. 161 cm, zob. Olszewska-Świetlik,
Technologia i technika..., s. 165-167, nr kat. 16, tam wcześniejsza literatura.
34 Olszewska-Świetlik, Technologia i technika..., s. 165-167, nr kat. 16, il. 108a, 108b.
20
Grochowska ścianę frontową, jak i drzwiczki w ściance bocznej. Dwie górne ruchome deski
lica o identycznej wysokości po otwarciu tworzą rodzaj pulpitu: górna deska
opiera się o mensę ołtarza, środkowa zaś ustawiona jest poziomo. Górna deska
od wewnętrznej strony ozdobiona jest 28 rozetami rozmieszczonymi w dwóch
poziomych rzędach na bordowym tle; odwrocie drugiej ruchomej deski jest
białe, a stykające się brzegi ruchomych desek mają kolor zielony. Po otwar-
ciu frontowych desek ukazuje się wnętrze predelli podzielone na trzynaście
przegródek: w centrum znajduje się największa, zajmująca całą wysokość
widocznej części wnętrza, a po jej obu stronach widnieje sześć mniejszych
o kwadratowym przekroju, rozmieszczonych w dwóch rzędach, jeden nad
drugim. Dostęp do części wnętrza ukrytego za dolną, nieruchomą deską jest
możliwy dzięki niewielkich rozmiarów drzwiczkom znajdującym się na pra-
wej bocznej ściance.
Predella ze świętymi w ołtarzu św. Mikołaja32 jest typem skrzyni bez konsol.
Wykorzystano w niej system otwierania podobny do wyżej opisanego. Na trzy
poziome deski tworzące lico predelli, z których co najmniej jedna z dużym
ubytkiem jest wtórna, otwierane były dwie górne, o czym świadczą - widoczne
jeszcze na zdjęciach archiwalnych - zawiasy oraz znajdujące się pierwotnie
na środku przy górnej krawędzi okucie zamka. Do przestrzeni za dolną deską
dostęp umożliwiały znajdujące się na prawym boku niewielkie drzwiczki.
Niestety, podczas konserwacji unieruchomiono cały front, co sprawia, że nie
można dostać się do wnętrza predelli.
Być może do tej samej kategorii można zaliczyć również predellę z Chry-
stusem i apostołami33 znajdującą się w kaplicy Jedenastu Tysięcy Dziewic.
Obecnie jej front jest nieruchomy, jednak pierwotnie się otwierał - świadczą
o tym widoczne ślady po zamku. Lico w dużym stopniu jest wtórne - zacho-
wała się jedynie pierwsza (górna) z trzech poziomych desek. Na odwrociu
pierwszej deski znajduje się fragment innego przedstawienia (widocznego
jedynie na rentgenogramach), co może świadczyć o jej wtórnym wykorzy-
staniu - deska mogła stanowić wcześniej część innego obrazu34. Na prawym
boku predelli, bliżej dolnej krawędzi, zachowały się stosunkowo niewielkie
32 Predella ze świętymi, około 1515 r., ołtarz św. Mikołaja fundacji cechu piwowarów (reta-
bulum około 1430-1440), Gdańsk, kościół Panny Marii, kaplica św. Katarzyny, warsztat gdański,
predella skrzyniowa, drewniana, polichromowana, pole obrazowe: tempera na desce, skrzynia:
wys. 63,5 cm, szer. 167 cm, gł. 34,5 cm, pole obrazowe: wys. 58 cm, szer. 162 cm, zob. Malarstwo
gotyckie w Polsce..., t. 2, s. 167, tam wcześniejsza literatura dotycząca nastawy.
33 Predella z Chrystusem i apostołami, około 1470-1480, ołtarz Trójcy Świętej, Gdańsk,
kościół Panny Marii, kaplica Jedenastu Tysięcy Dziewic, warsztat gdański, predella skrzyniowa
z konsolami o wklęsłym profilu spływów, dębowa, polichromowana, pole obrazowe: tempera
na desce, skrzynia: wys. 71 cm, szer. 205 cm (173,5 cm przy podstawie), gł. 39 cm, pole obra-
zowe: wys. 61 cm (zachowana scena figuralna 28,5 cm), szer. 161 cm, zob. Olszewska-Świetlik,
Technologia i technika..., s. 165-167, nr kat. 16, tam wcześniejsza literatura.
34 Olszewska-Świetlik, Technologia i technika..., s. 165-167, nr kat. 16, il. 108a, 108b.
20