DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Niderlandy - Lubeka - Gdańsk: o artystycznym pochodzeniu późnogotyckich rzeźb Marii z Dzieciątkiem z Garczyna i Sianowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0040
Andrzej
Woziński
gotyku7. Fortuna critica obu dzieł nie jest zatem zbyt okazała. Warto ją wzbo-
gacić o nowe spostrzeżenia, tym bardziej że przeprowadzone w ostatnich la-
tach konserwacje ujawniły kilka ciekawych szczegółów8.
Wymiary obu figur niewiele się różnią: sianowska ma 146 cm wysokości,
garczyńska - 130 cm. Wyrzeźbione są z drewna dębowego, w zasadniczej czę-
ści - z jednego masywnego bloku9. W rzeźbie w Garczynie z osobnych kawałków
wykonano prawą dłoń Marii, berło i fragmenty korony10. W rzeźbie w Sianowie
odrębny element stanowiła niezachowana korona, zastąpiona obecnie nową11.
Być może z oddzielnego kawałka drewna wyrzeźbiona jest prawa dłoń Marii12.
Opracowanie rzeźbiarsko-malarskie obu figur obejmuje front i boki, częściowo
zachodzi także na tył, który niemal na całej wysokości - łącznie z głową - ma głę-
bokie i szerokie wydrążenie. W obu rzeźbach jest ono spięte metalową klamrą,
przybitą do jego krawędzi. Nie wiadomo jednak, czy jest to element pierwotny.
Figury pokrywa polichromia ze złoceniami (złoto płatkowe) i srebrzeniami13.
Rzeźby wyobrażają Marię z Dzieciątkiem stojącą na sierpie księżyca. Bardzo
podobny jest ich schemat kompozycyjny. Łączą je też szereg motywów oraz styl.
Maria stoi w kontrapoście - z prawą nogą wystawioną do przodu i silnie wysu-
niętym w bok lewym biodrem, stanowiącym wsparcie dla lewego przedramienia,
7 Idem, Multiplicity and Unity. The Faces ofSculpture in Prussia between ca. 1450 and 1530,
„Acta Historiae Artium Balticae” 2005, nr 1, s. 63, il. 10.
8 Dokumentacja konserwatorska. Regina Coeli XVI w. Kościół pw. św. Andrzeja w Gar-
czynie. Prace konserwatorskie: mgr Hanna Horwat-Baniewicz, 1998 (maszynopis w parafii
pw. św. Andrzeja w Garczynie), dalej cytowana jako Dokumentacja konserwatorska (Gar-
czyn); Dokumentacja konserwatorska rzeźby gotyckiej „Madonna z Dzieciątkiem” z kościoła
parafialnego pw. Narodzenia NMP w Sianowie. Prace konserwatorskie: mgr Joanna Harasim,
mgr Anna Świątkowska, Gdańsk 2000 (maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabyt-
ków w Gdańsku), dalej cytowana jako Dokumentacja konserwatorska (Sianowo).
9 Obie dokumentacje wymieniają właśnie ten rodzaj tworzywa. Nie podają jednak, czy
identyfikację przeprowadzono na podstawie analizy próbki, czy ogólnych oględzin, zob. Doku-
mentacja konserwatorska (Garczyn), s. 3; Dokumentacja konserwatorska (Sianowo), s. 3. Mimo
to wydaje się niemal pewne, że jest to drewno dębowe - na odwrocie rzeźby sianowskiej wyraź-
nie widać jego charakterystyczne usłojenie. W figurze z Sianowa drewno jest dobrze zachowane.
Jedyne poważniejsze uszkodzenie to poprzeczne pęknięcie biegnące od prawego ucha Marii przez
szyję w dół, które zostało w trakcie ostatniej konserwacji wypełnione kitem. Podstawa, wykonana
z innego gatunku drewna, jest częściowo stoczona przez owady, zob. Dokumentacja konserwa-
torska (Sianowo), s. 6. W rzeźbie garczyńskiej drewno również zachowało się w dobrym stanie.
W niewielkim stopniu jest zniszczone w partii podstawy, zob. Dokumentacja konserwatorska
(Garczyn), s. 5.
10 Dokumentacja konserwatorska (Garczyn), s. 3.
11 Dokumentacja konserwatorska (Sianowo), s. 3.
12 Dokumentacja konserwatorska nie wspomina o tym.
13 Dokumentacja konserwatorska rzeźby z Sianowa precyzuje, że zastosowano zaprawę
klejowo-kredową, na której położono polichromię temperową oraz złoto płatkowe na miks-
tionie i srebrzenia na bolusie. Natomiast dokumentacja konserwatorska figury garczyńskiej
podaje, że polichromię położono na cienkim gruncie i wykonano na spoiwie olejnym (być może
tempera tłusta?), zaś złocenia i srebrzenia na bolusie, zob. Dokumentacja konserwatorska (Sia-
nowo), s. 6; Dokumentacja konserwatorska (Garczyn), s. 3.
34
Woziński
gotyku7. Fortuna critica obu dzieł nie jest zatem zbyt okazała. Warto ją wzbo-
gacić o nowe spostrzeżenia, tym bardziej że przeprowadzone w ostatnich la-
tach konserwacje ujawniły kilka ciekawych szczegółów8.
Wymiary obu figur niewiele się różnią: sianowska ma 146 cm wysokości,
garczyńska - 130 cm. Wyrzeźbione są z drewna dębowego, w zasadniczej czę-
ści - z jednego masywnego bloku9. W rzeźbie w Garczynie z osobnych kawałków
wykonano prawą dłoń Marii, berło i fragmenty korony10. W rzeźbie w Sianowie
odrębny element stanowiła niezachowana korona, zastąpiona obecnie nową11.
Być może z oddzielnego kawałka drewna wyrzeźbiona jest prawa dłoń Marii12.
Opracowanie rzeźbiarsko-malarskie obu figur obejmuje front i boki, częściowo
zachodzi także na tył, który niemal na całej wysokości - łącznie z głową - ma głę-
bokie i szerokie wydrążenie. W obu rzeźbach jest ono spięte metalową klamrą,
przybitą do jego krawędzi. Nie wiadomo jednak, czy jest to element pierwotny.
Figury pokrywa polichromia ze złoceniami (złoto płatkowe) i srebrzeniami13.
Rzeźby wyobrażają Marię z Dzieciątkiem stojącą na sierpie księżyca. Bardzo
podobny jest ich schemat kompozycyjny. Łączą je też szereg motywów oraz styl.
Maria stoi w kontrapoście - z prawą nogą wystawioną do przodu i silnie wysu-
niętym w bok lewym biodrem, stanowiącym wsparcie dla lewego przedramienia,
7 Idem, Multiplicity and Unity. The Faces ofSculpture in Prussia between ca. 1450 and 1530,
„Acta Historiae Artium Balticae” 2005, nr 1, s. 63, il. 10.
8 Dokumentacja konserwatorska. Regina Coeli XVI w. Kościół pw. św. Andrzeja w Gar-
czynie. Prace konserwatorskie: mgr Hanna Horwat-Baniewicz, 1998 (maszynopis w parafii
pw. św. Andrzeja w Garczynie), dalej cytowana jako Dokumentacja konserwatorska (Gar-
czyn); Dokumentacja konserwatorska rzeźby gotyckiej „Madonna z Dzieciątkiem” z kościoła
parafialnego pw. Narodzenia NMP w Sianowie. Prace konserwatorskie: mgr Joanna Harasim,
mgr Anna Świątkowska, Gdańsk 2000 (maszynopis w Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabyt-
ków w Gdańsku), dalej cytowana jako Dokumentacja konserwatorska (Sianowo).
9 Obie dokumentacje wymieniają właśnie ten rodzaj tworzywa. Nie podają jednak, czy
identyfikację przeprowadzono na podstawie analizy próbki, czy ogólnych oględzin, zob. Doku-
mentacja konserwatorska (Garczyn), s. 3; Dokumentacja konserwatorska (Sianowo), s. 3. Mimo
to wydaje się niemal pewne, że jest to drewno dębowe - na odwrocie rzeźby sianowskiej wyraź-
nie widać jego charakterystyczne usłojenie. W figurze z Sianowa drewno jest dobrze zachowane.
Jedyne poważniejsze uszkodzenie to poprzeczne pęknięcie biegnące od prawego ucha Marii przez
szyję w dół, które zostało w trakcie ostatniej konserwacji wypełnione kitem. Podstawa, wykonana
z innego gatunku drewna, jest częściowo stoczona przez owady, zob. Dokumentacja konserwa-
torska (Sianowo), s. 6. W rzeźbie garczyńskiej drewno również zachowało się w dobrym stanie.
W niewielkim stopniu jest zniszczone w partii podstawy, zob. Dokumentacja konserwatorska
(Garczyn), s. 5.
10 Dokumentacja konserwatorska (Garczyn), s. 3.
11 Dokumentacja konserwatorska (Sianowo), s. 3.
12 Dokumentacja konserwatorska nie wspomina o tym.
13 Dokumentacja konserwatorska rzeźby z Sianowa precyzuje, że zastosowano zaprawę
klejowo-kredową, na której położono polichromię temperową oraz złoto płatkowe na miks-
tionie i srebrzenia na bolusie. Natomiast dokumentacja konserwatorska figury garczyńskiej
podaje, że polichromię położono na cienkim gruncie i wykonano na spoiwie olejnym (być może
tempera tłusta?), zaś złocenia i srebrzenia na bolusie, zob. Dokumentacja konserwatorska (Sia-
nowo), s. 6; Dokumentacja konserwatorska (Garczyn), s. 3.
34