DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Niderlandy - Lubeka - Gdańsk: o artystycznym pochodzeniu późnogotyckich rzeźb Marii z Dzieciątkiem z Garczyna i Sianowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0044
Andrzej błękit, suknia Marii - ciemny cynober, szata Jezusa - srebrna, koszyk - umbra
Wdzżńskż palona, winogrona - ciemny fiolet. Należy dodać, że złote ornamenty na płaszczu
Marii w obu rzeźbach naniesione są płasko Jako jednolita gładka powierzchnia,
natomiast na sukni Marii w Sianowie obwiedziono Je dodatkowo czarnym kon-
turem i wymodelowano delikatnym równoległym szrafowaniem (por. ił. 8)17.
Wyobrażenie Marii z Dzieciątkiem stojącej na sierpie księżyca nawiązuje
do apokaliptycznej wizji, w której św. Jan ujrzał „Niewiastę obleczoną w słońce
i księżyc pod jej stopami”18. Ten wzorzec ikonograficzny powstał w XIV w. i stał
się popularny u schyłku średniowiecza. Ilustruje on twierdzenie o Niepokalanym
Poczęciu Najświętszej Marii Panny, zawiera też treści eklezjologiczne. Księżyc
pod stopami Matki Boskiej - zmieniające się cyklicznie ciało astralne - sym-
bolizuje jej panowanie nad nietrwałym i niedoskonałym światem doczesnym.
Korona w obu rzeźbach podkreśla królewską godność Marii (Regina Coeli)19.
Podobną wymowę w figurze garczyńskiej mają oczywiście berło oraz jabłko kró-
lewskie zwieńczone krzyżem i podzielone pasami na trzy części, symbolizujące
trzy znane w średniowieczu kontynenty20. Kiść winogron wprowadza do rzeźby
sianowskiej treści pasyjne i eucharystyczne21, a motyw podtrzymywania przez
Marię koszyka być może stanowi aluzję do jej współudziału w cierpieniach Syna
17 Szrafowanie to raczej nie jest rodzajem kreskowego punktowania stosowanego przez
konserwatorów, gdyż pokrywa wszystkie ornamenty w taki sposób, że wywołuje efekt światło-
cienia. Ponadto gdyby to było punktowanie konserwatorskie, to pojawiłoby się również na orna-
mentach zdobiących płaszcz Marii z Sianowa.
18 Apokalipsa św. Jana 12,1, za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie
z języków oryginalnych. Opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynie-
ckich (Biblia Tysiąclecia), Poznań-Warszawa 1971.
19 Jutta Fonrobert, Apokalyptisches Weib [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, hrsg.
von Engelbert Kirschbaum in Zusammenarbeit mit Gunter Bandmann, Wolfgang Braunfels,
Johannes Kollwitz, Wilhelm Mrazek, Alfred A. Schmidt, Hugo Schnell, Allgemeine Ikonographie,
Bd. 1, Rom-Freiburg- Basel-Wien 1968, szp. 145-150; Andrzej Grzybkowski, Wariant ikonogra-
ficzny Assunty z kobiecą maską lunarną [w:] Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały sympozjum
Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk Warszawa, 1-4 grudnia 1976 r., red. Piotr
Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 441-459; idem, Maria uber der Frau im Monde, „Das Munster.
Zeitschrift fur christliche Kunst und Kunstwissenschaft” 1988, nr 41, s. 302-309; idem, Maria
z Dzieciątkiem na półksiężycu z kobiecą maską lunarną [w:] idem. Między formą a znaczeniem.
Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej. Warszawa 1997, s. 246-261; Vera Henkel-
mann, Spatgotische Marienleuchter. Formen - Funktionen - Bedeutungen (Eikonika. Kunstwis-
senschaftliche Beitrage, im Auftrag der Górres-Gesellschaft, hrsg. von Michael Brandt, Jutta
Dresken-Weiland und Volker Michael Strocka, in Verbindung mit Elisabeth Kieven, Harald
Wolter von dem Knesebeck, Dieter Korol und Paolo Liverani, Bd. 4), Regensburg 2014, rozdz.
Ikonographie, s. 104 i nn.
20 Na temat symboliki litery Tau wpisanej w okrąg zob. Anton von Euw, Imago mundi [w:j Mon-
umenta Annonis. Koln und Siegburg Weltbild und Kunst im hohen Mittelalter, hrsg. von Anton Legner.
Eine Ausstelung des Schnutgen-Museums der Stadt Koln in der Cacilienkirche vom 30. April bis zum
27. Juli 1975, Koln 1975, s. 112-114; Katarzyna Zalewska-Lorkiewicz, Ilustrowane mappae mundi jako
obraz świata. Średniowiecze i początek okresu nowożytnego, Warszawa 1997, passim.
21 AloisThomas, Weintraube [w:] Lexikon..., Bd. 4, Rom-Freiburg- Basel-Wien 1972, szp. 494-496.
38
Wdzżńskż palona, winogrona - ciemny fiolet. Należy dodać, że złote ornamenty na płaszczu
Marii w obu rzeźbach naniesione są płasko Jako jednolita gładka powierzchnia,
natomiast na sukni Marii w Sianowie obwiedziono Je dodatkowo czarnym kon-
turem i wymodelowano delikatnym równoległym szrafowaniem (por. ił. 8)17.
Wyobrażenie Marii z Dzieciątkiem stojącej na sierpie księżyca nawiązuje
do apokaliptycznej wizji, w której św. Jan ujrzał „Niewiastę obleczoną w słońce
i księżyc pod jej stopami”18. Ten wzorzec ikonograficzny powstał w XIV w. i stał
się popularny u schyłku średniowiecza. Ilustruje on twierdzenie o Niepokalanym
Poczęciu Najświętszej Marii Panny, zawiera też treści eklezjologiczne. Księżyc
pod stopami Matki Boskiej - zmieniające się cyklicznie ciało astralne - sym-
bolizuje jej panowanie nad nietrwałym i niedoskonałym światem doczesnym.
Korona w obu rzeźbach podkreśla królewską godność Marii (Regina Coeli)19.
Podobną wymowę w figurze garczyńskiej mają oczywiście berło oraz jabłko kró-
lewskie zwieńczone krzyżem i podzielone pasami na trzy części, symbolizujące
trzy znane w średniowieczu kontynenty20. Kiść winogron wprowadza do rzeźby
sianowskiej treści pasyjne i eucharystyczne21, a motyw podtrzymywania przez
Marię koszyka być może stanowi aluzję do jej współudziału w cierpieniach Syna
17 Szrafowanie to raczej nie jest rodzajem kreskowego punktowania stosowanego przez
konserwatorów, gdyż pokrywa wszystkie ornamenty w taki sposób, że wywołuje efekt światło-
cienia. Ponadto gdyby to było punktowanie konserwatorskie, to pojawiłoby się również na orna-
mentach zdobiących płaszcz Marii z Sianowa.
18 Apokalipsa św. Jana 12,1, za: Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie
z języków oryginalnych. Opracował zespół biblistów polskich z inicjatywy benedyktynów tynie-
ckich (Biblia Tysiąclecia), Poznań-Warszawa 1971.
19 Jutta Fonrobert, Apokalyptisches Weib [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, hrsg.
von Engelbert Kirschbaum in Zusammenarbeit mit Gunter Bandmann, Wolfgang Braunfels,
Johannes Kollwitz, Wilhelm Mrazek, Alfred A. Schmidt, Hugo Schnell, Allgemeine Ikonographie,
Bd. 1, Rom-Freiburg- Basel-Wien 1968, szp. 145-150; Andrzej Grzybkowski, Wariant ikonogra-
ficzny Assunty z kobiecą maską lunarną [w:] Sztuka i ideologia XV wieku. Materiały sympozjum
Komitetu Nauk o Sztuce Polskiej Akademii Nauk Warszawa, 1-4 grudnia 1976 r., red. Piotr
Skubiszewski, Warszawa 1978, s. 441-459; idem, Maria uber der Frau im Monde, „Das Munster.
Zeitschrift fur christliche Kunst und Kunstwissenschaft” 1988, nr 41, s. 302-309; idem, Maria
z Dzieciątkiem na półksiężycu z kobiecą maską lunarną [w:] idem. Między formą a znaczeniem.
Studia z ikonografii architektury i rzeźby gotyckiej. Warszawa 1997, s. 246-261; Vera Henkel-
mann, Spatgotische Marienleuchter. Formen - Funktionen - Bedeutungen (Eikonika. Kunstwis-
senschaftliche Beitrage, im Auftrag der Górres-Gesellschaft, hrsg. von Michael Brandt, Jutta
Dresken-Weiland und Volker Michael Strocka, in Verbindung mit Elisabeth Kieven, Harald
Wolter von dem Knesebeck, Dieter Korol und Paolo Liverani, Bd. 4), Regensburg 2014, rozdz.
Ikonographie, s. 104 i nn.
20 Na temat symboliki litery Tau wpisanej w okrąg zob. Anton von Euw, Imago mundi [w:j Mon-
umenta Annonis. Koln und Siegburg Weltbild und Kunst im hohen Mittelalter, hrsg. von Anton Legner.
Eine Ausstelung des Schnutgen-Museums der Stadt Koln in der Cacilienkirche vom 30. April bis zum
27. Juli 1975, Koln 1975, s. 112-114; Katarzyna Zalewska-Lorkiewicz, Ilustrowane mappae mundi jako
obraz świata. Średniowiecze i początek okresu nowożytnego, Warszawa 1997, passim.
21 AloisThomas, Weintraube [w:] Lexikon..., Bd. 4, Rom-Freiburg- Basel-Wien 1972, szp. 494-496.
38