DOI Artikel:
Woziński, Andrzej: Niderlandy - Lubeka - Gdańsk: o artystycznym pochodzeniu późnogotyckich rzeźb Marii z Dzieciątkiem z Garczyna i Sianowa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0062
Andrzej z 1515 r.81, lecz także dzieło z importu - okazałe, bardzo dobre artystycznie,
Wozzńsh antwerpskie retabulum z około 1520 r. z warsztatu Jana Moldera82. Przykład
żukowski pokazuje, że w środowiskach klasztornych byli fundatorzy i odbiorcy,
którzy poszukiwali dzieł wysokiej klasy nie tylko w najbliższej okolicy. Można
jedynie spekulować, kiedy i w jaki sposób omawiane figury trafiły do Garczyna
i Sianowa. Mogło to nastąpić na początku epoki nowożytnej w związku z roz-
wojem protestantyzmu w Prusach i przejmowaniem świątyń katolickich przez
wyznawców nowych konfesji. Kroniki tamtego czasu informują o przypad-
kach niszczenia lub usuwania z kościołów starego wystroju83. Wyzbywanie się
średniowiecznych dzieł następowało też na skutek zmiany gustów i barokiza-
cji dawnych świątyń. Do „wędrówki” dzieł sztuki z pewnością przyczyniła się
kasata klasztorów w Prusach na początku XIX w. Niekiedy brak świadomości
historycznej u administrujących kościołami sprawiał, że pozbywano się zabyt-
kowego wyposażenia, np. w 1874 r. z kościoła Mariackiego w Gdańsku sprze-
dano do majątku Sierakowskich w Waplewie Wielkim późnogotycką figurę
Marii z Dzieciątkiem84. Rzeźby garczyńska i sianowska mogły znaleźć nowych
właścicieli w podobnych okolicznościach.
Bieg historii sprawił, że dzieła te utraciły swoje naturalne punkty odniesie-
nia. Nie wiadomo, kto je zamówił, gdzie pełniły swoje liturgiczne i estetyczne
funkcje, kim byli odbiorcy. Być może kiedyś podczas badań archiwalnych, lek-
tury wizytacji lub ksiąg parafialnych pruskich świątyń uda się natrafić na infor-
macje, które pozwolą na bardziej wszechstronne aniżeli niniejsze, ograniczone
do wywodu genetycznego, spojrzenie na te ciekawe rzeźby.
81 Brosig, Plastyka gotycka..., s. 41-42, tabl. XXI-XXII; Bogna Jakubowska, Michel [w:] Słow-
nik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), Warszawa 1993,
s. 505; eadem, Michel [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 206;
Woziński, Michał z Augsburga..., s. 52, il. 73.
82 Szmydki, Retables anversois en Pologne..., s. 126-144; Herman J. De Smedt, Catheline
Perier-d’Ieteren, Żukowo, Passieretabel [w:] Antwerpse retabels 15de-16de eeuw. Catalogus onder
leiding van Hans Nieuwdrop, Kathedraal Antwerpen 26 mei-3oktober 1993, vzw Museum voor
Religieuze Kunst, Antwerpen 1993, s. 70-73, nr 10.
83 Ustępy kronik mówiące o niszczeniu bądź usuwaniu przedreformacyjnego wyposaże-
nia gdańskich kościołów przywołuje Cieślak, zob. Katarzyna Cieślak, Czy reformacja stanowiła
zagrożenie dla gdańskiej sztuki kościelnej [w:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Gdańsk, listopad 1996, Warszawa 1997, s. 41-47; eadem. Między Rzymem,
Wittenberga a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000,
s. 57-83. O profanowaniu katolickich wizerunków w innych miastach pruskich, zob. Simon
Grunaus Preussische Chronik [w:] Diepreussischen Geschichtschreiber des XVI. und XVII. Jahr-
hunderts, Bd. 1, hrsg. von Max Perlbach, Leipzig 1876, s. 304, 330, Bd. 2, hrsg. von Max Perlbach,
Rudolf Philippi, Paul Wagner, Leipzig 1889, s. 484, 689, 727, 748-749, 760, Bd. 3, hrsg. von Paul
Wagner, Leipzig 1896, s. 243.
84 „Danziger Zeitung” 1874, nr 8762, 10. October (Abend-Ausgabe), b. p. (za wskazanie
tej notatki uprzejmie dziękuję Panu Jerzemu M. Michalakowi); Józef Ignacy Kraszewski, Posąg
Bogarodzicy. Rzeźba starożytna z Kościoła Panny Maryi w Gdańsku, „Kłosy” 1875, t. 20, nr 519,
s. 358, il. s. 360.
56
Wozzńsh antwerpskie retabulum z około 1520 r. z warsztatu Jana Moldera82. Przykład
żukowski pokazuje, że w środowiskach klasztornych byli fundatorzy i odbiorcy,
którzy poszukiwali dzieł wysokiej klasy nie tylko w najbliższej okolicy. Można
jedynie spekulować, kiedy i w jaki sposób omawiane figury trafiły do Garczyna
i Sianowa. Mogło to nastąpić na początku epoki nowożytnej w związku z roz-
wojem protestantyzmu w Prusach i przejmowaniem świątyń katolickich przez
wyznawców nowych konfesji. Kroniki tamtego czasu informują o przypad-
kach niszczenia lub usuwania z kościołów starego wystroju83. Wyzbywanie się
średniowiecznych dzieł następowało też na skutek zmiany gustów i barokiza-
cji dawnych świątyń. Do „wędrówki” dzieł sztuki z pewnością przyczyniła się
kasata klasztorów w Prusach na początku XIX w. Niekiedy brak świadomości
historycznej u administrujących kościołami sprawiał, że pozbywano się zabyt-
kowego wyposażenia, np. w 1874 r. z kościoła Mariackiego w Gdańsku sprze-
dano do majątku Sierakowskich w Waplewie Wielkim późnogotycką figurę
Marii z Dzieciątkiem84. Rzeźby garczyńska i sianowska mogły znaleźć nowych
właścicieli w podobnych okolicznościach.
Bieg historii sprawił, że dzieła te utraciły swoje naturalne punkty odniesie-
nia. Nie wiadomo, kto je zamówił, gdzie pełniły swoje liturgiczne i estetyczne
funkcje, kim byli odbiorcy. Być może kiedyś podczas badań archiwalnych, lek-
tury wizytacji lub ksiąg parafialnych pruskich świątyń uda się natrafić na infor-
macje, które pozwolą na bardziej wszechstronne aniżeli niniejsze, ograniczone
do wywodu genetycznego, spojrzenie na te ciekawe rzeźby.
81 Brosig, Plastyka gotycka..., s. 41-42, tabl. XXI-XXII; Bogna Jakubowska, Michel [w:] Słow-
nik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.), Warszawa 1993,
s. 505; eadem, Michel [w:] Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, t. 3, Gdańsk 1997, s. 206;
Woziński, Michał z Augsburga..., s. 52, il. 73.
82 Szmydki, Retables anversois en Pologne..., s. 126-144; Herman J. De Smedt, Catheline
Perier-d’Ieteren, Żukowo, Passieretabel [w:] Antwerpse retabels 15de-16de eeuw. Catalogus onder
leiding van Hans Nieuwdrop, Kathedraal Antwerpen 26 mei-3oktober 1993, vzw Museum voor
Religieuze Kunst, Antwerpen 1993, s. 70-73, nr 10.
83 Ustępy kronik mówiące o niszczeniu bądź usuwaniu przedreformacyjnego wyposaże-
nia gdańskich kościołów przywołuje Cieślak, zob. Katarzyna Cieślak, Czy reformacja stanowiła
zagrożenie dla gdańskiej sztuki kościelnej [w:] Sztuka około 1500. Materiały Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki, Gdańsk, listopad 1996, Warszawa 1997, s. 41-47; eadem. Między Rzymem,
Wittenberga a Genewą. Sztuka Gdańska jako miasta podzielonego wyznaniowo, Wrocław 2000,
s. 57-83. O profanowaniu katolickich wizerunków w innych miastach pruskich, zob. Simon
Grunaus Preussische Chronik [w:] Diepreussischen Geschichtschreiber des XVI. und XVII. Jahr-
hunderts, Bd. 1, hrsg. von Max Perlbach, Leipzig 1876, s. 304, 330, Bd. 2, hrsg. von Max Perlbach,
Rudolf Philippi, Paul Wagner, Leipzig 1889, s. 484, 689, 727, 748-749, 760, Bd. 3, hrsg. von Paul
Wagner, Leipzig 1896, s. 243.
84 „Danziger Zeitung” 1874, nr 8762, 10. October (Abend-Ausgabe), b. p. (za wskazanie
tej notatki uprzejmie dziękuję Panu Jerzemu M. Michalakowi); Józef Ignacy Kraszewski, Posąg
Bogarodzicy. Rzeźba starożytna z Kościoła Panny Maryi w Gdańsku, „Kłosy” 1875, t. 20, nr 519,
s. 358, il. s. 360.
56