DOI Artikel:
Jakubowski, Jakub: "Musaeum Gottwaldianum" ze zbiorów Biblioteki Politechniki Gdańskiej i wydawnicze losy dzieła Christophorusa Gottwaldta (1636 - 1700) w XVIII w.
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.43438#0124
Jakub ilustrowanym piśmiennictwem naukowym XVII w. wykazały, że charaktery-
Jakubowski styczna dla odrodzenia łączność pomiędzy nauką a sztuką (uczonym i artystą-
-ilustratorem) z powodzeniem trwała w ilustrowanej książce naukowej epoki
baroku100. Przytaczana maksyma badawcza Gottwaldta dobrze oddaje ducha
naukowo-artystycznego projektu, polegającego na samodzielnym anatomizo-
waniu, rysowaniu i rytowaniu tablic ilustracyjnych101.
W ilustracjach konchologicznych Gottwaldta istotnego znaczenia nabie-
rał sposób komponowania wizerunków poszczególnych obiektów (muszli)
w przestrzeni tablic ilustracyjnych (por. il. 15). Różnorodne konwencje, sto-
sowane w tym względzie przez twórców siedemnastowiecznej i osiemnasto-
wiecznej ilustracji przyrodniczej, zostały szczegółowo omówione przez Emmę
Spary102. Wskazywała ona, że ilustratorzy chętnie wzmacniali efekty wizualne
poprzez kunsztowne układy obiektów w ramie tablicy ilustracyjnej zgodnie
z kilkoma osiami symetrii lub skomplikowanym założeniem geometrycznym.
Wzorowano się przy tym na sposobach układania eksponatów w gablotach
Wunderkammer, ulegając szeroko rozpowszechnionej modzie na mieszanie
porządków rozrywki i nauki103. Ilustracje konchologiczne Gottwaldta dokład-
nie odtwarzały układy muszli, zgromadzonych w poszczególnych futerałach
jego kolekcji, w bezpośredni sposób prezentując sposoby eksponowania obiek-
tów kolekcjonerskich w szufladach ówczesnego repozytorium.
W ilustracjach anatomicznych Gottwaldta przejawiało się dążenie do mime-
tyzmu, czyniącego zadość empirii, przy jednoczesnym nawiązywaniu do sfery
decorum, właściwej obcowaniu ze sztuką. Przyrodnik-anatom pozostawał
w tym względzie pod wyraźnym wpływem współpracującego z uznanymi arty-
stami botanika Breynego oraz Heweliusza, doskonałego astronoma, zamożnego
kolekcjonera, a także zręcznego wykonawcy przyrządów astronomicznych i ich
ilustracji104. Gottwaldt starał się - podobnie jak Heweliusz i Breyne - hołdować
wywodzącej się z kultury baroku regule utilitas et delectatio, dbając o wiarygod-
ność badań oraz wysoką jakość materiału ilustracyjnego, mającego służyć dopeł-
nieniu planowanych przez uczonego edycji. Nagła śmierć utalentowanego leka-
rza, anatoma i artysty uniemożliwiła realizację zamierzenia, a udostępnieniem
pracy trzech ilustratorów, zaangażowanych w tworzenie ilustrowanej edycji botanicznej: artysty
rysującego na papierze z natury, artysty przenoszącego rysunek na formę graficzną oraz rytow-
nika, odwzorowującego przedstawienie za pomocą dłuta, por. H. Walter Lack, Garden Eden:
Masterpieces ofBotanical Illustration, Koln 2001, s. 51.
100 „Nie tylko zatem w dobie renesansu miała miejsce identyczność osobowa bądź bli-
ska współpraca uczonych i artystów (...). Inne jeszcze dowody i przykłady czekają na zebranie
i wydobycie (...)”, zob. Targosz, Jan Heweliusz: uczony-artysta..., s. 82.
101 Gottwaldt, Phisikalisch-anatomische Bemerkungen uber den Biber..., s. 9-10.
102 Emma C. Spary, Scientific Symmetries, „History of Science” 2004, nr 42, s. 2.
103 Ibidem, s. 16.
104 Targosz, „Barokowość” i „oświeceniowość” w dziełach gdańskich naturalistów..., s. 80-102;
eadem, „Użyteczność” („utilitas”) i „przyjemność” („delectatio”)prac obserwacyjnych [w:J eadem, Jan
Heweliusz: uczony-artysta..., s. 56-83.
118
Jakubowski styczna dla odrodzenia łączność pomiędzy nauką a sztuką (uczonym i artystą-
-ilustratorem) z powodzeniem trwała w ilustrowanej książce naukowej epoki
baroku100. Przytaczana maksyma badawcza Gottwaldta dobrze oddaje ducha
naukowo-artystycznego projektu, polegającego na samodzielnym anatomizo-
waniu, rysowaniu i rytowaniu tablic ilustracyjnych101.
W ilustracjach konchologicznych Gottwaldta istotnego znaczenia nabie-
rał sposób komponowania wizerunków poszczególnych obiektów (muszli)
w przestrzeni tablic ilustracyjnych (por. il. 15). Różnorodne konwencje, sto-
sowane w tym względzie przez twórców siedemnastowiecznej i osiemnasto-
wiecznej ilustracji przyrodniczej, zostały szczegółowo omówione przez Emmę
Spary102. Wskazywała ona, że ilustratorzy chętnie wzmacniali efekty wizualne
poprzez kunsztowne układy obiektów w ramie tablicy ilustracyjnej zgodnie
z kilkoma osiami symetrii lub skomplikowanym założeniem geometrycznym.
Wzorowano się przy tym na sposobach układania eksponatów w gablotach
Wunderkammer, ulegając szeroko rozpowszechnionej modzie na mieszanie
porządków rozrywki i nauki103. Ilustracje konchologiczne Gottwaldta dokład-
nie odtwarzały układy muszli, zgromadzonych w poszczególnych futerałach
jego kolekcji, w bezpośredni sposób prezentując sposoby eksponowania obiek-
tów kolekcjonerskich w szufladach ówczesnego repozytorium.
W ilustracjach anatomicznych Gottwaldta przejawiało się dążenie do mime-
tyzmu, czyniącego zadość empirii, przy jednoczesnym nawiązywaniu do sfery
decorum, właściwej obcowaniu ze sztuką. Przyrodnik-anatom pozostawał
w tym względzie pod wyraźnym wpływem współpracującego z uznanymi arty-
stami botanika Breynego oraz Heweliusza, doskonałego astronoma, zamożnego
kolekcjonera, a także zręcznego wykonawcy przyrządów astronomicznych i ich
ilustracji104. Gottwaldt starał się - podobnie jak Heweliusz i Breyne - hołdować
wywodzącej się z kultury baroku regule utilitas et delectatio, dbając o wiarygod-
ność badań oraz wysoką jakość materiału ilustracyjnego, mającego służyć dopeł-
nieniu planowanych przez uczonego edycji. Nagła śmierć utalentowanego leka-
rza, anatoma i artysty uniemożliwiła realizację zamierzenia, a udostępnieniem
pracy trzech ilustratorów, zaangażowanych w tworzenie ilustrowanej edycji botanicznej: artysty
rysującego na papierze z natury, artysty przenoszącego rysunek na formę graficzną oraz rytow-
nika, odwzorowującego przedstawienie za pomocą dłuta, por. H. Walter Lack, Garden Eden:
Masterpieces ofBotanical Illustration, Koln 2001, s. 51.
100 „Nie tylko zatem w dobie renesansu miała miejsce identyczność osobowa bądź bli-
ska współpraca uczonych i artystów (...). Inne jeszcze dowody i przykłady czekają na zebranie
i wydobycie (...)”, zob. Targosz, Jan Heweliusz: uczony-artysta..., s. 82.
101 Gottwaldt, Phisikalisch-anatomische Bemerkungen uber den Biber..., s. 9-10.
102 Emma C. Spary, Scientific Symmetries, „History of Science” 2004, nr 42, s. 2.
103 Ibidem, s. 16.
104 Targosz, „Barokowość” i „oświeceniowość” w dziełach gdańskich naturalistów..., s. 80-102;
eadem, „Użyteczność” („utilitas”) i „przyjemność” („delectatio”)prac obserwacyjnych [w:J eadem, Jan
Heweliusz: uczony-artysta..., s. 56-83.
118