DOI Artikel:
Michalak, Michał: Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową? Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0011
Miecz, którym posługuje się Michał Archanioł
na wizerunku z bocznego skrzydła gdańskiego tryp-
tyku (ił. 6), jest, po oszacowaniu proporcji w sto-
sunku do postaci, niezbyt długi. Głowica dyskoi-
dalna, wydłużona w dół, różni się od poprzedniej.
Można uznać, że nie należy do żadnego odpo-
wiednika w typologii Oakeshotta z uzupełnieniem
Głoska. Rękojeść jest jedno- lub półtoraręczna. Kąt
nachylenia, pod którym postać trzyma oręż, unie-
możliwia dokładne wskazanie wszystkich cech tej
broni. Głownia czworoboczna również posiada
grań na całej długości i zwęża się ku sztychowi. Jej
jelec jest prawdopodobnie zupełnie prosty (trudno
to jednoznacznie stwierdzić ze względu na kąt,
pod którym został ukazany) i posiada zakończenia
zwrócone do dołu oraz część środkową zaostrzoną
i opadającą w dół. W typologii Głoska-Oakeshotta
tego rodzaju kształt przynależy do typu 8. Miecz ten
zaliczyłbym do typu XVIII. Przykłady takich mieczy
opublikował Oakeshott28.
W centralnej części malowidła, blisko Michała
Archanioła, nieco z tyłu, Memling umieścił postać diabła wymachującego
korbaczem (ił. 7). Broń ta posiada dość długi trzonek dzierżak, do którego
przyczepiony jest na łańcuchu „jeżowaty” bijak. Korbacz to broń obuchowa,
którą zaliczamy do cepów bojowych. W średniowieczu tego typu broni uży-
wała zarówno piechota, jak i jazda29. Na Wschodzie występował w odmianie
nazywanej kiścieniem, gdzie ciężarki łączono z dzierżakiem za pomocą rzemie-
nia, a nie łańcucha. Ze względu na prostotę wytwarzania korbacz występował
dość powszechnie w wielu rejonach, jeśli nie na terenie całej średniowiecznej
Europy. Na gruncie polskim przykład takiej broni znajdujemy w scenie Chrystus
w Ogrójcu z krakowskiego poliptyku augustiańskiego, namalowanego około
1468 r.30 Interesujące przykłady oryginalnych zabytków o metalowym dzierżaku,
choć nieco późniejsze, można znaleźć na stronie internetowej nowojorskiego
The Metropolitan Museum of Art31.
W scenach gdańskiego tryptyku przedstawiających piekło widać diabła ata-
kującego swą ofiarę maczugą nabijaną ćwiekami. Stylisko-drzewce maczugi,
11. 7. Hans Memling, Sąd Ostateczny,
fragment kwatery środkowej
z przedstawieniem diabła z korbaczem,
Muzeum Narodowe w Gdańsku
28 Robert Ewart Oakeshott, The sword in the age ofthe chivalry, Woodbridge 1994. Miecz
typu XVIII, zob. tabl. 22c; miecz typu XVIIIa, zob. tabl. 36a-b.
29 Bogacki, Broń wojsk polskich..., s. 149-150.
30 Marian Głosek, Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich, Warszawa-
Łódź 1996, s. 61, rys. 22; Jerzy Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski. 1460-1500,
Warszawa 1988, s. 138-142, ił. 69.
31 http://www.metmuseum.org/art/collection/search/25072 [dostęp: 23.07.2018].
11
na wizerunku z bocznego skrzydła gdańskiego tryp-
tyku (ił. 6), jest, po oszacowaniu proporcji w sto-
sunku do postaci, niezbyt długi. Głowica dyskoi-
dalna, wydłużona w dół, różni się od poprzedniej.
Można uznać, że nie należy do żadnego odpo-
wiednika w typologii Oakeshotta z uzupełnieniem
Głoska. Rękojeść jest jedno- lub półtoraręczna. Kąt
nachylenia, pod którym postać trzyma oręż, unie-
możliwia dokładne wskazanie wszystkich cech tej
broni. Głownia czworoboczna również posiada
grań na całej długości i zwęża się ku sztychowi. Jej
jelec jest prawdopodobnie zupełnie prosty (trudno
to jednoznacznie stwierdzić ze względu na kąt,
pod którym został ukazany) i posiada zakończenia
zwrócone do dołu oraz część środkową zaostrzoną
i opadającą w dół. W typologii Głoska-Oakeshotta
tego rodzaju kształt przynależy do typu 8. Miecz ten
zaliczyłbym do typu XVIII. Przykłady takich mieczy
opublikował Oakeshott28.
W centralnej części malowidła, blisko Michała
Archanioła, nieco z tyłu, Memling umieścił postać diabła wymachującego
korbaczem (ił. 7). Broń ta posiada dość długi trzonek dzierżak, do którego
przyczepiony jest na łańcuchu „jeżowaty” bijak. Korbacz to broń obuchowa,
którą zaliczamy do cepów bojowych. W średniowieczu tego typu broni uży-
wała zarówno piechota, jak i jazda29. Na Wschodzie występował w odmianie
nazywanej kiścieniem, gdzie ciężarki łączono z dzierżakiem za pomocą rzemie-
nia, a nie łańcucha. Ze względu na prostotę wytwarzania korbacz występował
dość powszechnie w wielu rejonach, jeśli nie na terenie całej średniowiecznej
Europy. Na gruncie polskim przykład takiej broni znajdujemy w scenie Chrystus
w Ogrójcu z krakowskiego poliptyku augustiańskiego, namalowanego około
1468 r.30 Interesujące przykłady oryginalnych zabytków o metalowym dzierżaku,
choć nieco późniejsze, można znaleźć na stronie internetowej nowojorskiego
The Metropolitan Museum of Art31.
W scenach gdańskiego tryptyku przedstawiających piekło widać diabła ata-
kującego swą ofiarę maczugą nabijaną ćwiekami. Stylisko-drzewce maczugi,
11. 7. Hans Memling, Sąd Ostateczny,
fragment kwatery środkowej
z przedstawieniem diabła z korbaczem,
Muzeum Narodowe w Gdańsku
28 Robert Ewart Oakeshott, The sword in the age ofthe chivalry, Woodbridge 1994. Miecz
typu XVIII, zob. tabl. 22c; miecz typu XVIIIa, zob. tabl. 36a-b.
29 Bogacki, Broń wojsk polskich..., s. 149-150.
30 Marian Głosek, Późnośredniowieczna broń obuchowa w zbiorach polskich, Warszawa-
Łódź 1996, s. 61, rys. 22; Jerzy Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski. 1460-1500,
Warszawa 1988, s. 138-142, ił. 69.
31 http://www.metmuseum.org/art/collection/search/25072 [dostęp: 23.07.2018].
11