DOI article:
Michalak, Michał: Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową? Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0012
czteropłaszczyznowe, ma zgrubienie w środku i na końcu. Wygląda
na to, że ukazana maczuga mogła być bronią metalową. Kształt
rękojeści przypomina nieco stylistykę gotyckich buzdyganów
z drugiej połowy XV w. Sama głowica rozszerza się, by przy
końcu zwęzić się ponownie. Na zakończeniu głowicy znaj-
duje się kolec, a na każdej płaszczyźnie - po dwa kolce. Maczugi
o podobnym kształcie, z trzonkiem czworobocznym, widnieją
na miniaturach traktatu szermierczego Talhoffer Fechtbuch
z 1467 r.32 Różnica polega w tym wypadku na braku kolców.
Zanim przejdziemy do analizy zbroi Michała Archanioła,
chciałbym wskazać na jeszcze jeden bardzo ciekawy przykład
broni wyobrażonej na gdańskim tryptyku, jakim jest tarcza-
-puklerz Archanioła ukazanego na skrzydle bocznym (ił. 8).
Omawiana tarcza ma kształt migdałowaty, a pośrodku zaopa-
trzona jest w kopulastą wypukłość, pewnego rodzaju umbo. Jest
to bardzo nietypowy egzemplarz. Pewną analogię mogą tu sta-
nowić tarcze uwiecznione na miniaturze francuskiej datowanej
na lata 1400-142033, które również posiadają umbo, lecz kształ-
tem nieco się różnią i są większe. Na skrzydłach bocznych dzieła
Memlinga zostały przedstawione także dwie niewielkie tarcze
jeździeckie (ił. 9). Tarcze są wygięte, mają grań biegnącą przez
środek i zaokrągloną dolną krawędź. Górny narożnik tarcz lekko
ścięto, aby umożliwić przytrzymywanie kopii. Pewną analogię
można znaleźć w innym dziele przypisywanym Memlingowi,
Alegorii czystości z paryskiego Musee Jacquemart-Andre34.
Zasadniczym tematem mojego tekstu jest analiza zbroi
Michała Archanioła przedstawionych na centralnej kwaterze
dzieła (il. 10) oraz na rewersie jednego ze skrzydeł bocznych
gdańskiego Sądu Ostatecznego (il. 11). W obu wypadkach Archanioł nosi
na sobie pełną zbroję płytową. Obie zbroje wyglądają podobnie, na pozór wręcz
identycznie, jednak wnikliwa obserwacja pozwala zauważyć drobne, aczkol-
wiek istotne różnice. W obu przedstawieniach Michał Archanioł ma na ramio-
nach płaszcz, spięty na piersi wielką klamrą-medalionem wysadzaną drogimi
kamieniami. W obu wypadkach ów płaszcz zakrywa naramienniki zbroi, a więc
11. 8. Hans Memling, Sąd
Ostateczny, fragment
rewersu lewego
skrzydła bocznego
z przedstawieniem
tarczy-puklerza,
Muzeum Narodowe
w Gdańsku
32 http://wiktenauer.com/wiki/Talhoffer_Fechtbuch_(Cod.icon._394a); miniatury folio
54r-56v, 63r-64v [dostęp: 23.07.2018]; zob. także Hans Talhoffer, Medieval Combat. Afifteenth
century illustrated manuał of swordfighting and dose-ąuarter combat, ed. Mark Rector, London
2000, tabl. 247-249.
33 Marco Polo, Livre des Merveiłłes du Monde, Odoric de Pordenone, Itinerari, Bibliotheąue
Nationale de France, Paris, folio 253v, http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btvlb52000858n/f509.
image [dostęp: 23.07.2018].
34 Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 579; De Vos, Hans Mem-
ling..., s. 164-165.
12
na to, że ukazana maczuga mogła być bronią metalową. Kształt
rękojeści przypomina nieco stylistykę gotyckich buzdyganów
z drugiej połowy XV w. Sama głowica rozszerza się, by przy
końcu zwęzić się ponownie. Na zakończeniu głowicy znaj-
duje się kolec, a na każdej płaszczyźnie - po dwa kolce. Maczugi
o podobnym kształcie, z trzonkiem czworobocznym, widnieją
na miniaturach traktatu szermierczego Talhoffer Fechtbuch
z 1467 r.32 Różnica polega w tym wypadku na braku kolców.
Zanim przejdziemy do analizy zbroi Michała Archanioła,
chciałbym wskazać na jeszcze jeden bardzo ciekawy przykład
broni wyobrażonej na gdańskim tryptyku, jakim jest tarcza-
-puklerz Archanioła ukazanego na skrzydle bocznym (ił. 8).
Omawiana tarcza ma kształt migdałowaty, a pośrodku zaopa-
trzona jest w kopulastą wypukłość, pewnego rodzaju umbo. Jest
to bardzo nietypowy egzemplarz. Pewną analogię mogą tu sta-
nowić tarcze uwiecznione na miniaturze francuskiej datowanej
na lata 1400-142033, które również posiadają umbo, lecz kształ-
tem nieco się różnią i są większe. Na skrzydłach bocznych dzieła
Memlinga zostały przedstawione także dwie niewielkie tarcze
jeździeckie (ił. 9). Tarcze są wygięte, mają grań biegnącą przez
środek i zaokrągloną dolną krawędź. Górny narożnik tarcz lekko
ścięto, aby umożliwić przytrzymywanie kopii. Pewną analogię
można znaleźć w innym dziele przypisywanym Memlingowi,
Alegorii czystości z paryskiego Musee Jacquemart-Andre34.
Zasadniczym tematem mojego tekstu jest analiza zbroi
Michała Archanioła przedstawionych na centralnej kwaterze
dzieła (il. 10) oraz na rewersie jednego ze skrzydeł bocznych
gdańskiego Sądu Ostatecznego (il. 11). W obu wypadkach Archanioł nosi
na sobie pełną zbroję płytową. Obie zbroje wyglądają podobnie, na pozór wręcz
identycznie, jednak wnikliwa obserwacja pozwala zauważyć drobne, aczkol-
wiek istotne różnice. W obu przedstawieniach Michał Archanioł ma na ramio-
nach płaszcz, spięty na piersi wielką klamrą-medalionem wysadzaną drogimi
kamieniami. W obu wypadkach ów płaszcz zakrywa naramienniki zbroi, a więc
11. 8. Hans Memling, Sąd
Ostateczny, fragment
rewersu lewego
skrzydła bocznego
z przedstawieniem
tarczy-puklerza,
Muzeum Narodowe
w Gdańsku
32 http://wiktenauer.com/wiki/Talhoffer_Fechtbuch_(Cod.icon._394a); miniatury folio
54r-56v, 63r-64v [dostęp: 23.07.2018]; zob. także Hans Talhoffer, Medieval Combat. Afifteenth
century illustrated manuał of swordfighting and dose-ąuarter combat, ed. Mark Rector, London
2000, tabl. 247-249.
33 Marco Polo, Livre des Merveiłłes du Monde, Odoric de Pordenone, Itinerari, Bibliotheąue
Nationale de France, Paris, folio 253v, http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btvlb52000858n/f509.
image [dostęp: 23.07.2018].
34 Ziemba, Sztuka Burgundii i Niderlandów 1380-1500..., t. 2, s. 579; De Vos, Hans Mem-
ling..., s. 164-165.
12