DOI article:
Michalak, Michał: Czy Michał Archanioł nosi włoską zbroję płytową? Analiza bronioznawcza Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0020
z drugiej połowy XV w. przedstawia zbroje, które - jak
już wiele lat temu zauważył wybitny badacz uzbroje-
nia Zdzisław Żygulski - mieszczą się w kategorii zbroi
gotyckich, lecz różnią się zarówno od północnowło-
skich, jak i od południowoniemieckich53. W praktyce
może to oznaczać podział późnośredniowiecznego
płatnerstwa Europy Zachodniej na trzy główne nurty:
włoski, niemiecki i niderlandzko-burgundzki54. Sądzę,
że z tych powodów należałoby jeszcze dokładniej zba-
dać i wyodrębnić elementy rodzimego stylu rzemiosła
zbrojeniowego na terenie Burgundii i Niderlandów.
Odnosząc te uwagi bezpośrednio do zbroi uka-
zanych na gdańskim tryptyku Sądu Ostatecznego,
pragnę przedstawić poniższe wnioski. Przesłonięcie
naramienników zbroi Michała Archanioła po czę-
ści uniemożliwia rozwikłanie zagadki uzbrojenia
przedstawionego przez brugijskiego mistrza. Inne
dzieła artysty ukazują zbroje zbliżone do oma-
wianej, lecz nie identyczne, o wyraźnych cechach
płatnerstwa italskiego. Ikonografia burgundzko-
-niderlandzka z połowy XV stulecia przedstawia
oprócz zbroi typowo gotyckich również takie, które
posiadają elementy sugerujące pewien odrębny styl,
będący połączeniem cech typowych dla płatnerstwa
lombardzkiego rodem z Mediolanu (asymetria,
duże skrzydła naramienników, kirysy dwuczęś-
ciowe, rozbudowane nałokietniki, kilkupłaszczy-
znowe skrzydła nakolanków) z innymi, nazwijmy
je gotyckimi. Poza tym należy wskazać nieliczne
niderlandzko-burgundzkie wizerunki zbroi, w pełni już odpowiadających
kryteriom mody italskiej.
Oczywiście, należy tu wymienić również inne hipotetyczne możliwości. Jedną
z nich jest włoskie pochodzenie przedstawionego uzbrojenia, jednakże wyko-
nanego z uwzględnieniem upodobań odbiorców z terenu Księstwa Burgundii.
Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku zbroi palatyna reńskiego, księcia
11.19. Tommaso Negroni zwany
Missaglia, Zbroja Fryderyka,
palatyna reńskiego, Kunsthistorisches
Museum, Wiedeń
53 Ibidem, s. 128.
54 Oczywiście, nie należy zapominać o innych lokalnych odmianach, jak choćby o bardzo
charakterystycznym stylu, w jakim kuto zbroje angielskich rycerzy z pierwszej połowy XV w.,
por. Tobias Capwell, Armour ofthe English Knight 1400-1450, London 2015. Użycie sformułowania
„jeden z głównych nurtów płatnerskich Europy” w stosunku do zbroi wytwarzanych w Burgundii
i Niderlandach może jest pewnym przerysowaniem znaczenia tego zjawiska, lecz moim zamiarem
było zwrócenie uwagi na dotychczasowe, dość stereotypowe uogólnienia, jakimi się posługiwano
w określaniu stylistyki płatnerstwa europejskiego w XV stuleciu.
20
już wiele lat temu zauważył wybitny badacz uzbroje-
nia Zdzisław Żygulski - mieszczą się w kategorii zbroi
gotyckich, lecz różnią się zarówno od północnowło-
skich, jak i od południowoniemieckich53. W praktyce
może to oznaczać podział późnośredniowiecznego
płatnerstwa Europy Zachodniej na trzy główne nurty:
włoski, niemiecki i niderlandzko-burgundzki54. Sądzę,
że z tych powodów należałoby jeszcze dokładniej zba-
dać i wyodrębnić elementy rodzimego stylu rzemiosła
zbrojeniowego na terenie Burgundii i Niderlandów.
Odnosząc te uwagi bezpośrednio do zbroi uka-
zanych na gdańskim tryptyku Sądu Ostatecznego,
pragnę przedstawić poniższe wnioski. Przesłonięcie
naramienników zbroi Michała Archanioła po czę-
ści uniemożliwia rozwikłanie zagadki uzbrojenia
przedstawionego przez brugijskiego mistrza. Inne
dzieła artysty ukazują zbroje zbliżone do oma-
wianej, lecz nie identyczne, o wyraźnych cechach
płatnerstwa italskiego. Ikonografia burgundzko-
-niderlandzka z połowy XV stulecia przedstawia
oprócz zbroi typowo gotyckich również takie, które
posiadają elementy sugerujące pewien odrębny styl,
będący połączeniem cech typowych dla płatnerstwa
lombardzkiego rodem z Mediolanu (asymetria,
duże skrzydła naramienników, kirysy dwuczęś-
ciowe, rozbudowane nałokietniki, kilkupłaszczy-
znowe skrzydła nakolanków) z innymi, nazwijmy
je gotyckimi. Poza tym należy wskazać nieliczne
niderlandzko-burgundzkie wizerunki zbroi, w pełni już odpowiadających
kryteriom mody italskiej.
Oczywiście, należy tu wymienić również inne hipotetyczne możliwości. Jedną
z nich jest włoskie pochodzenie przedstawionego uzbrojenia, jednakże wyko-
nanego z uwzględnieniem upodobań odbiorców z terenu Księstwa Burgundii.
Podobna sytuacja miała miejsce w przypadku zbroi palatyna reńskiego, księcia
11.19. Tommaso Negroni zwany
Missaglia, Zbroja Fryderyka,
palatyna reńskiego, Kunsthistorisches
Museum, Wiedeń
53 Ibidem, s. 128.
54 Oczywiście, nie należy zapominać o innych lokalnych odmianach, jak choćby o bardzo
charakterystycznym stylu, w jakim kuto zbroje angielskich rycerzy z pierwszej połowy XV w.,
por. Tobias Capwell, Armour ofthe English Knight 1400-1450, London 2015. Użycie sformułowania
„jeden z głównych nurtów płatnerskich Europy” w stosunku do zbroi wytwarzanych w Burgundii
i Niderlandach może jest pewnym przerysowaniem znaczenia tego zjawiska, lecz moim zamiarem
było zwrócenie uwagi na dotychczasowe, dość stereotypowe uogólnienia, jakimi się posługiwano
w określaniu stylistyki płatnerstwa europejskiego w XV stuleciu.
20