DOI article:
Kriegseisen, Jacek: Złotnicy z rodziny Tolckemit czynni w Elblągu w XVII i XVIII w.
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0045
Jacek Kriegseisen
Złotnicy z rodziny Tolckemit czynni w Elblągu
w XVII i XVIII w.
Dorobek złotników działających w Elblągu został w znacznym stopniu znisz-
czony lub rozproszony w wyniku drugiej wojny światowej. Zasadne wydaje się
więc zebranie informacji o tych zabytkach, które zachowały się do dzisiaj w pub-
licznych kolekcjach muzealnych i zbiorach prywatnych, w tym kościelnych,
albo znane są tylko z enigmatycznych wzmianek w archiwaliach i literaturze.
Szczęśliwie w ostatnich latach można częściej znaleźć wiadomości o złotnictwie
dawnych Prus Królewskich, co zawdzięczamy przede wszystkim szybszemu
i skuteczniejszemu przepływowi informacji o zabytkach, których fotografie
z opisami są zamieszczane w elektronicznych katalogach aukcyjnych i ofertach
handlu antykwarskiego.
Złotnictwo w Elblągu ma szacowną metrykę - już w 1334 r. odnotowano
tu bowiem pierwszego (znanego nam obecnie) złotnika1. Wspomniana informa-
cja jest jednym z najstarszych przekazów źródłowych o istnieniu tej specjalności
rzemieślniczej w Prusach. Najstarsza w odniesieniu do całego państwa zakon-
nego pochodzi z 1317 r. i dotyczy złotnictwa toruńskiego2. Natomiast w źródłach
dotyczących Gdańska pierwsza wzmianka o złotniku pojawia się w 1357 r.3
Podane informacje dotyczą jednak tylko pojedynczych rzemieślników, a nie
organizacji cechowej. Złotnicy elbląscy jako zwarta grupa zawodowa zostali
wymienieni po raz pierwszy w 1385 r. wtzw. Elbląskiej Księdze Wojennej pośród
siedemnastu innych cechów rzemieślniczych działających na terenie Starego
Miasta Elbląga4, co sugeruje, że byli zrzeszeni w organizacji cechowej przynaj-
mniej od tego roku5.
1 Hans W. Hoppe, Das Elbinger Stadtbuch, Bd. 1, 1330-1360 (1393), „Zeitschrift fur die
Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1976, nr 3, s. 158,172,223; idem, Das Elbinger Stadt-
buch, Bd. 2, 1361-1418 (1393), „Zeitschrift fur die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”
1986, nr 5, s. 31,66,105. Wedle wiedzy Eugena von Czihaka, zasłużonego badacza złotnictwa Prus
Królewskich, najwcześniejsza informacja o działającym w Elblągu złotniku pochodziła z 1399 r.,
zob. Eugen von Czihak, Die Edełschmiedekunst fruherer Zeiten in Preussen, Tl. 2, Westpreussen,
Leipzig 1908, s. 147, 162.
2 Tomasz Jasiński, Rozwój złotnictwa toruńskiego do końca XV w., „Acta Universitatis Nico-
lai Copernici” 1977, nr 11, s. 41; Kinga Szczepkowska-Naliwajek, Złotnictwo gotyckie Pomorza
Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej i Warmii, Wrocław 1987, s. 40.
3 Irena Rembowska, Gdański cech złotników odXIVdo końca XVIII w. [w:] Studia i materiały
do dziejów Gdańska, t. 4, red. E. Cieślak, Gdańsk 1971, s. 23.
4 Max Toeppen, Elbinger Antiquitaten. Ein Beitrag zur Geschichte des stadtischen Lebens
im Mittelalter, H. 2, Marienwerder 1870, s. 225; Alfred Matz, Die Zunfte der StadtEłbing bis zum
Einzug der Schweden 1626, „Elbinger Jahrbuch” 1919-1920, nr 1, s. 47.
5 Janusz Tandecki, Rzemiosło średniowiecznego Elbląga [w:] Historia Elbląga, 1.1 (do 1466 r.),
red. Stanisław Gierszewski, Andrzej Groth, Gdańsk 1993, s. 173. Dla porównania: w Gdańsku cech
45
Złotnicy z rodziny Tolckemit czynni w Elblągu
w XVII i XVIII w.
Dorobek złotników działających w Elblągu został w znacznym stopniu znisz-
czony lub rozproszony w wyniku drugiej wojny światowej. Zasadne wydaje się
więc zebranie informacji o tych zabytkach, które zachowały się do dzisiaj w pub-
licznych kolekcjach muzealnych i zbiorach prywatnych, w tym kościelnych,
albo znane są tylko z enigmatycznych wzmianek w archiwaliach i literaturze.
Szczęśliwie w ostatnich latach można częściej znaleźć wiadomości o złotnictwie
dawnych Prus Królewskich, co zawdzięczamy przede wszystkim szybszemu
i skuteczniejszemu przepływowi informacji o zabytkach, których fotografie
z opisami są zamieszczane w elektronicznych katalogach aukcyjnych i ofertach
handlu antykwarskiego.
Złotnictwo w Elblągu ma szacowną metrykę - już w 1334 r. odnotowano
tu bowiem pierwszego (znanego nam obecnie) złotnika1. Wspomniana informa-
cja jest jednym z najstarszych przekazów źródłowych o istnieniu tej specjalności
rzemieślniczej w Prusach. Najstarsza w odniesieniu do całego państwa zakon-
nego pochodzi z 1317 r. i dotyczy złotnictwa toruńskiego2. Natomiast w źródłach
dotyczących Gdańska pierwsza wzmianka o złotniku pojawia się w 1357 r.3
Podane informacje dotyczą jednak tylko pojedynczych rzemieślników, a nie
organizacji cechowej. Złotnicy elbląscy jako zwarta grupa zawodowa zostali
wymienieni po raz pierwszy w 1385 r. wtzw. Elbląskiej Księdze Wojennej pośród
siedemnastu innych cechów rzemieślniczych działających na terenie Starego
Miasta Elbląga4, co sugeruje, że byli zrzeszeni w organizacji cechowej przynaj-
mniej od tego roku5.
1 Hans W. Hoppe, Das Elbinger Stadtbuch, Bd. 1, 1330-1360 (1393), „Zeitschrift fur die
Geschichte und Altertumskunde Ermlands” 1976, nr 3, s. 158,172,223; idem, Das Elbinger Stadt-
buch, Bd. 2, 1361-1418 (1393), „Zeitschrift fur die Geschichte und Altertumskunde Ermlands”
1986, nr 5, s. 31,66,105. Wedle wiedzy Eugena von Czihaka, zasłużonego badacza złotnictwa Prus
Królewskich, najwcześniejsza informacja o działającym w Elblągu złotniku pochodziła z 1399 r.,
zob. Eugen von Czihak, Die Edełschmiedekunst fruherer Zeiten in Preussen, Tl. 2, Westpreussen,
Leipzig 1908, s. 147, 162.
2 Tomasz Jasiński, Rozwój złotnictwa toruńskiego do końca XV w., „Acta Universitatis Nico-
lai Copernici” 1977, nr 11, s. 41; Kinga Szczepkowska-Naliwajek, Złotnictwo gotyckie Pomorza
Gdańskiego, Ziemi Chełmińskiej i Warmii, Wrocław 1987, s. 40.
3 Irena Rembowska, Gdański cech złotników odXIVdo końca XVIII w. [w:] Studia i materiały
do dziejów Gdańska, t. 4, red. E. Cieślak, Gdańsk 1971, s. 23.
4 Max Toeppen, Elbinger Antiquitaten. Ein Beitrag zur Geschichte des stadtischen Lebens
im Mittelalter, H. 2, Marienwerder 1870, s. 225; Alfred Matz, Die Zunfte der StadtEłbing bis zum
Einzug der Schweden 1626, „Elbinger Jahrbuch” 1919-1920, nr 1, s. 47.
5 Janusz Tandecki, Rzemiosło średniowiecznego Elbląga [w:] Historia Elbląga, 1.1 (do 1466 r.),
red. Stanisław Gierszewski, Andrzej Groth, Gdańsk 1993, s. 173. Dla porównania: w Gdańsku cech
45