DOI Artikel:
Friedrich, Jacek: Tematyka krzyżacka i grunwaldzka w ilustracjach książek beletrystycznych dla dzieci i młodzieży w Polsce w latach 1945 – 1989
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45145#0180
Jacek słowami sam obraz może jednak wyrażać coś więcej, a mianowicie ukorzenie
Friedrich Zakonu, które w polskiej świadomości historycznej wiąże się na ogół z zapo-
wiadanym tu aktem hołdu.
Motywy krzyżackie podejmował również inny mistrz polskiego ilustratorstwa,
Zbigniew Rychlicki. W niezwykle popularnym, wielokrotnie wznawianym zbio-
rze Klechdy domowe69 grafik zilustrował dwie opowieści odnoszące się do Krzy-
żaków. W jednej z nich, zatytułowanej Kamień z Ostródy autorstwa Zygmunta
Kornowskiego Rychlicki zrezygnował - podobnie jak Majchrzak w Gdańskiej
szkatułce - z bezpośredniego ukazania zbrodniczego krzyżackiego czynu opisa-
nego w tekście legendy, ograniczając się jedynie do prezentacji tylko w inicjale
(co ograniczyło narracyjny zakres przedstawienia) rycerza zakonnego z butnie
wysuniętym ku przodowi, zarośniętym podbródkiem70. Również do inicjału ogra-
niczyła się graficzna oprawa opowieści O rudym jastrzębiu i gdańskiej jaskółce
napisanej przez Franciszka Fenikowskiego71. Zgodnie z brzmieniem legendy Krzy-
żak ukazany jest tutaj pod postacią drapieżnego ptaka goniącego prześladowaną
11. 21. Wanda Orlińska, ilustracja do książki: Franciszek
Fenikowski, O rudym jastrzębiu i gdańskiej jaskółce,
Warszawa 1988
przezeń gdańską murarzównę,
która z kolei przybiera postać
jaskółki. To oczywiście odosob-
nione przedstawienie, ale o spo-
rym potencjale emocjonalnym,
silnie angażujące młodego czytel-
nika po stronie ofiary, a przeciw
oprawcy. Znana i wielokrotnie
wznawiana w różnych antolo-
giach72 opowieść Fenikowskiego
doczekała się zresztą pod koniec
interesującego nas okresu odręb-
nej edycji, zilustrowanej przez
Wandę Orlińską. Szczególnie
ciekawa jest w tym wydawnictwie
ekspresyjna ilustracja ukazująca
gdańskiego komtura i opasłego
mnicha, którzy snują niecne
plany ograbienia słowiańskich
69 Klechdy domowe. Podania i legendy polskie, oprać. Hanna Kostyrko, Warszawa 1960. Ilu-
stracje: Zbigniew Rychlicki. Korzystam z wydania 3. z 1965 r. W latach 1960-1989 książka docze-
kała się aż jedenastu wydań.
70 Klechdy domowe..., s. 243.
71 Ibidem, s. 217.
72 Warto wskazać, że ów antykrzyżacki tekst Fenikowskiego publikowany był w wydawni-
ctwach przeznaczonych dla uczniów szkoły podstawowej także po upadku komunizmu, zob. Moje
lektury. Klasa III, oprać. Jan Malczewski, Lidia Malczewska, Łódź 1992, s. 48-57. Ilustracje:
Mirosław Urbaniak.
180
Friedrich Zakonu, które w polskiej świadomości historycznej wiąże się na ogół z zapo-
wiadanym tu aktem hołdu.
Motywy krzyżackie podejmował również inny mistrz polskiego ilustratorstwa,
Zbigniew Rychlicki. W niezwykle popularnym, wielokrotnie wznawianym zbio-
rze Klechdy domowe69 grafik zilustrował dwie opowieści odnoszące się do Krzy-
żaków. W jednej z nich, zatytułowanej Kamień z Ostródy autorstwa Zygmunta
Kornowskiego Rychlicki zrezygnował - podobnie jak Majchrzak w Gdańskiej
szkatułce - z bezpośredniego ukazania zbrodniczego krzyżackiego czynu opisa-
nego w tekście legendy, ograniczając się jedynie do prezentacji tylko w inicjale
(co ograniczyło narracyjny zakres przedstawienia) rycerza zakonnego z butnie
wysuniętym ku przodowi, zarośniętym podbródkiem70. Również do inicjału ogra-
niczyła się graficzna oprawa opowieści O rudym jastrzębiu i gdańskiej jaskółce
napisanej przez Franciszka Fenikowskiego71. Zgodnie z brzmieniem legendy Krzy-
żak ukazany jest tutaj pod postacią drapieżnego ptaka goniącego prześladowaną
11. 21. Wanda Orlińska, ilustracja do książki: Franciszek
Fenikowski, O rudym jastrzębiu i gdańskiej jaskółce,
Warszawa 1988
przezeń gdańską murarzównę,
która z kolei przybiera postać
jaskółki. To oczywiście odosob-
nione przedstawienie, ale o spo-
rym potencjale emocjonalnym,
silnie angażujące młodego czytel-
nika po stronie ofiary, a przeciw
oprawcy. Znana i wielokrotnie
wznawiana w różnych antolo-
giach72 opowieść Fenikowskiego
doczekała się zresztą pod koniec
interesującego nas okresu odręb-
nej edycji, zilustrowanej przez
Wandę Orlińską. Szczególnie
ciekawa jest w tym wydawnictwie
ekspresyjna ilustracja ukazująca
gdańskiego komtura i opasłego
mnicha, którzy snują niecne
plany ograbienia słowiańskich
69 Klechdy domowe. Podania i legendy polskie, oprać. Hanna Kostyrko, Warszawa 1960. Ilu-
stracje: Zbigniew Rychlicki. Korzystam z wydania 3. z 1965 r. W latach 1960-1989 książka docze-
kała się aż jedenastu wydań.
70 Klechdy domowe..., s. 243.
71 Ibidem, s. 217.
72 Warto wskazać, że ów antykrzyżacki tekst Fenikowskiego publikowany był w wydawni-
ctwach przeznaczonych dla uczniów szkoły podstawowej także po upadku komunizmu, zob. Moje
lektury. Klasa III, oprać. Jan Malczewski, Lidia Malczewska, Łódź 1992, s. 48-57. Ilustracje:
Mirosław Urbaniak.
180