DOI article:
Sikorska-Kowalska, Marta: Stańczyk i Wernyhora: studium ikonograficzne
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.37087#0023
MARTA KOWALSKA
ROCZMHU HUMAMSTYCZNE
Tom XXXHT żerny! 4 - łWS
STAŃCZYK I WERNYHORA
STUDIUM IKONOGRAFICZNE
BŁAZEN, TREFNlS, STAŃCZYK
U panów różne mają być osoby 2
te dla potrzeby, drugie dla ozdoby
Wyraz „błazen", który nierozerwalnie łączy się ze Stańczykiem, pochodzi od
słowa „błogo", był używany na oznaczenie kogoś wesołego, „błogość sprawiającego",
przyjemnie rozweselającego; mieści w sobie pierwotne znaczenie głupca. Błazen
jednak z gruntu głupi nie był. Częściej bawił on sprytnie udawaną głupowatością
niż prawdziwą głupotą. Przedrzeźniając i stosując nieprzystojną mimikę, inteli-
gentnie działał z pozycji „z głupia frant", stąd przydomek „morosophus" od gr.
słów „moros" - głupiec i „sofos" - mędrzec.
Już pod koniec średniowiecza, a szczególnie w dobie renesansu, miano „bła-
zna" nosił z reguły człowiek o nieprzeciętnych walorach umysłu i intelektu.
Człowiek, który przyjmując status półgłówka, półszaleńca, a więc kogoś, kto nie
jest zdolny serio obrażać, staje się niesłychanie ważny w elicie władzy, cho-
ciaż formalnie władzy tej nie posiada. Staje się jedynym człowiekiem bez maski,
ma wolność mówienia prawdy wszystkim, nawet panującemu * byle w sposób dowcipny.
Ta wolność mówienia prawdy pozwalała błaznowi w specyficzny sposób dominować nie"
tylko nad dworzanami, ale i nad samym władcą, który nie zawsze mógł na ów luksus
sobie pozwolić. Tylko mądrzy władcy akceptowali taką dominację.
Instytucja nadwornego zawodowego błazna narodziła się w starożytnej Persji
lub Egipcie, stąd przeniknęła do Grecji i Rzymu. W Europie początek jej świetno-
ści przypada na wieki średnie, a apogeum w renesansie - epoce, w której odżywa
swobodna wesłość. Błazny stają się ozdobą najznakomitszych dworów; liczba ich,
zwłaszcza we wczesnym okresie, jest spora, stare przysłowie mówi: „Błaznów wszę-
dzie pełno".
W dobie renesansu błazen ze średniowiecznego prostaka przekształca się
w dworzanina-humanistę, człowieka o wybitnych zdolnościach i talencie. Przeobra-
żenie to dokonuje się na skutek odmiennego zapotrzebowania ludzi nowej epoki,-
którzy co prawda nie stronią od krotochwil i wciąż jeszcze śmieją się z kuglar-
skich sztuczek, zwinności, akrobatycznych łamańców, mimiki i gestu, wesołych, nie-
ROCZMHU HUMAMSTYCZNE
Tom XXXHT żerny! 4 - łWS
STAŃCZYK I WERNYHORA
STUDIUM IKONOGRAFICZNE
BŁAZEN, TREFNlS, STAŃCZYK
U panów różne mają być osoby 2
te dla potrzeby, drugie dla ozdoby
Wyraz „błazen", który nierozerwalnie łączy się ze Stańczykiem, pochodzi od
słowa „błogo", był używany na oznaczenie kogoś wesołego, „błogość sprawiającego",
przyjemnie rozweselającego; mieści w sobie pierwotne znaczenie głupca. Błazen
jednak z gruntu głupi nie był. Częściej bawił on sprytnie udawaną głupowatością
niż prawdziwą głupotą. Przedrzeźniając i stosując nieprzystojną mimikę, inteli-
gentnie działał z pozycji „z głupia frant", stąd przydomek „morosophus" od gr.
słów „moros" - głupiec i „sofos" - mędrzec.
Już pod koniec średniowiecza, a szczególnie w dobie renesansu, miano „bła-
zna" nosił z reguły człowiek o nieprzeciętnych walorach umysłu i intelektu.
Człowiek, który przyjmując status półgłówka, półszaleńca, a więc kogoś, kto nie
jest zdolny serio obrażać, staje się niesłychanie ważny w elicie władzy, cho-
ciaż formalnie władzy tej nie posiada. Staje się jedynym człowiekiem bez maski,
ma wolność mówienia prawdy wszystkim, nawet panującemu * byle w sposób dowcipny.
Ta wolność mówienia prawdy pozwalała błaznowi w specyficzny sposób dominować nie"
tylko nad dworzanami, ale i nad samym władcą, który nie zawsze mógł na ów luksus
sobie pozwolić. Tylko mądrzy władcy akceptowali taką dominację.
Instytucja nadwornego zawodowego błazna narodziła się w starożytnej Persji
lub Egipcie, stąd przeniknęła do Grecji i Rzymu. W Europie początek jej świetno-
ści przypada na wieki średnie, a apogeum w renesansie - epoce, w której odżywa
swobodna wesłość. Błazny stają się ozdobą najznakomitszych dworów; liczba ich,
zwłaszcza we wczesnym okresie, jest spora, stare przysłowie mówi: „Błaznów wszę-
dzie pełno".
W dobie renesansu błazen ze średniowiecznego prostaka przekształca się
w dworzanina-humanistę, człowieka o wybitnych zdolnościach i talencie. Przeobra-
żenie to dokonuje się na skutek odmiennego zapotrzebowania ludzi nowej epoki,-
którzy co prawda nie stronią od krotochwil i wciąż jeszcze śmieją się z kuglar-
skich sztuczek, zwinności, akrobatycznych łamańców, mimiki i gestu, wesołych, nie-