DOI Artikel:
Szmydki, Ryszard: Kolekcja tapiserii królewicza Jana Kazimierza Wazy około 1643 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27404#0104
102
RYSZARD SZMYDKI
cja "Historia Potop ze złotem [...] stuk 5" odnosiła się do brukselskiej serii
figuralnej z przedstawieniem Dziejów Mojżesza, którą sygnalizuje w 1553 r.
Stanisław Orzechowski w liczbie pięciu sztuk w Panaegyricus nuptiarum Sigis-
mundi August Poloniae Regis, a którą inwentarz z 9 września 1573 r., spisany na
zamku w Tykocinie, określa jako "Oppony bez złota, Moiżesz stuk [...] 9"10.
Jednakże nie tyle strona formalna "Historii Potop ze złotem", ile aspekt
prawny jej posiadania przez Jana Kazimierza w 1643 r. może budzić największe
zaciekawienie. Jak wiadomo, Wazowie traktowali zbiór tapiserii odziedziczonych
po ostatnim Jagiellonie na tronie polskim jako swoją prywatną własność, czemu
dał wyraz w testamencie z 5 maja 1623 r. Zygmunt III, gdy postanawiał oddać
"królewiczowi Władysławowi Zygmuntowi miłemu synowi naszemu obicie na tle
złotych, wyrażające Historię Adama, z baldachimem haftowanym złotem z po-
dobnąż kołdrą i firankami królewiczowi Janowi Kazimierzowi miało przy-
paść "obicie wyszywane wyrażające Historię Scypiona, darowane nam przez elek-
tora brandenburskiego, wraz z baldachimem, pawilonem i pięknym łożem z zło-
togłowia białego "królewiczowi Imci Janowi Albrechtowi [...] obicie także
w złotogłów, darowane nam przez Panów Tenczyńskich, z baldachimem koloru
białego i niebieskiego złotem szytym"; królewiczowi Aleksandrowi "obicie Histo-
rię trojańską wyrażające". Wreszcie Zygmunt III postanawiał, że gdyby znalazły
się jakieś inne tapiserie nie wspomniane, "te Małżonce naszej, Królowej Kon-
stancji, i Synowi naszemu, Władysławowi królewiczowi zapisujemy przez połowę
z warunkiem, aby obić jedną historię reprezentujących nie rozrywali [...]"n.
Przytoczony tutaj fragment testamentu Zygmunta III wyraźnie określa spad-
kobiercę serii z wyobrażeniem Potopu: zgodnie z wolą króla miał nim być króle-
wicz Władysław. Tymczasem słynne tapiserie brukselskie pamiętające czasy Zy-
gmunta Augusta znalazły się jeszcze za życia Władysława IV w ręku jego brata,
Jana Kazimierza. Powody, dla których ostatni Waza na tronie polskim wszedł
w posiadanie przynajmniej części znakomitego zbioru tkanin jeszcze przed swoją
elekcją w 1648 r., wyjawia w pełni dopiero pewien memoriał, będący czymś w
rodzaju sprawozdania z realizacji postanowień testamentu Jana Kazimierza,
spisanego w Nevers w dniach 12 i 13 grudnia 1672 r. Dokument ten, przedsta-
wiony Henrykowi Juliuszowi Burbonowi zapewne na początku 1676 r., zasługuje
10 M. Gębar o w i c z, T. Mańkowski, Arrasy Zygmunta Augusta, "Rocznik Krakowski",
29(1938), s. 189. Seria z historią Mojżesza szybko znika z inwentarzy polskich zbiorów, jej losy są obecnie
nieznane. Na temat związków tych opon z innymi podobnymi seriami (Châteaudun, Wiedeń, Madryt) pisał
J. Duverger (Notes concernant les tapisseries du seizième siècle au château du Wawel, [w:] Actes du
Colloque international, FArt brabançon au milieu du XVF siècle et les tapisseries du château du Wawel à
Cracovie, 14—15 décembre 1972, Bruksela 1973, s. 69-72.
11 J. U. Niemcewicz, Dzieje panowania Zygrnunta III, t. Ill, Wroclaw 1836, s. 413-422.
RYSZARD SZMYDKI
cja "Historia Potop ze złotem [...] stuk 5" odnosiła się do brukselskiej serii
figuralnej z przedstawieniem Dziejów Mojżesza, którą sygnalizuje w 1553 r.
Stanisław Orzechowski w liczbie pięciu sztuk w Panaegyricus nuptiarum Sigis-
mundi August Poloniae Regis, a którą inwentarz z 9 września 1573 r., spisany na
zamku w Tykocinie, określa jako "Oppony bez złota, Moiżesz stuk [...] 9"10.
Jednakże nie tyle strona formalna "Historii Potop ze złotem", ile aspekt
prawny jej posiadania przez Jana Kazimierza w 1643 r. może budzić największe
zaciekawienie. Jak wiadomo, Wazowie traktowali zbiór tapiserii odziedziczonych
po ostatnim Jagiellonie na tronie polskim jako swoją prywatną własność, czemu
dał wyraz w testamencie z 5 maja 1623 r. Zygmunt III, gdy postanawiał oddać
"królewiczowi Władysławowi Zygmuntowi miłemu synowi naszemu obicie na tle
złotych, wyrażające Historię Adama, z baldachimem haftowanym złotem z po-
dobnąż kołdrą i firankami królewiczowi Janowi Kazimierzowi miało przy-
paść "obicie wyszywane wyrażające Historię Scypiona, darowane nam przez elek-
tora brandenburskiego, wraz z baldachimem, pawilonem i pięknym łożem z zło-
togłowia białego "królewiczowi Imci Janowi Albrechtowi [...] obicie także
w złotogłów, darowane nam przez Panów Tenczyńskich, z baldachimem koloru
białego i niebieskiego złotem szytym"; królewiczowi Aleksandrowi "obicie Histo-
rię trojańską wyrażające". Wreszcie Zygmunt III postanawiał, że gdyby znalazły
się jakieś inne tapiserie nie wspomniane, "te Małżonce naszej, Królowej Kon-
stancji, i Synowi naszemu, Władysławowi królewiczowi zapisujemy przez połowę
z warunkiem, aby obić jedną historię reprezentujących nie rozrywali [...]"n.
Przytoczony tutaj fragment testamentu Zygmunta III wyraźnie określa spad-
kobiercę serii z wyobrażeniem Potopu: zgodnie z wolą króla miał nim być króle-
wicz Władysław. Tymczasem słynne tapiserie brukselskie pamiętające czasy Zy-
gmunta Augusta znalazły się jeszcze za życia Władysława IV w ręku jego brata,
Jana Kazimierza. Powody, dla których ostatni Waza na tronie polskim wszedł
w posiadanie przynajmniej części znakomitego zbioru tkanin jeszcze przed swoją
elekcją w 1648 r., wyjawia w pełni dopiero pewien memoriał, będący czymś w
rodzaju sprawozdania z realizacji postanowień testamentu Jana Kazimierza,
spisanego w Nevers w dniach 12 i 13 grudnia 1672 r. Dokument ten, przedsta-
wiony Henrykowi Juliuszowi Burbonowi zapewne na początku 1676 r., zasługuje
10 M. Gębar o w i c z, T. Mańkowski, Arrasy Zygmunta Augusta, "Rocznik Krakowski",
29(1938), s. 189. Seria z historią Mojżesza szybko znika z inwentarzy polskich zbiorów, jej losy są obecnie
nieznane. Na temat związków tych opon z innymi podobnymi seriami (Châteaudun, Wiedeń, Madryt) pisał
J. Duverger (Notes concernant les tapisseries du seizième siècle au château du Wawel, [w:] Actes du
Colloque international, FArt brabançon au milieu du XVF siècle et les tapisseries du château du Wawel à
Cracovie, 14—15 décembre 1972, Bruksela 1973, s. 69-72.
11 J. U. Niemcewicz, Dzieje panowania Zygrnunta III, t. Ill, Wroclaw 1836, s. 413-422.