DOI Artikel:
Jaźwierski, Jacek: Determinizm Aloisa Riegla w świetle krytyki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27559#0329
ROCZNIK! HUMANISTYCZNE
Tom XLVIH-XUX, zeszyt 4 - 2000-200)
JACEK JAŹWIERSKI
Lublin
DETERMINIZM ALOISA RIEGLA W ŚWIETLE KRYTYKI*
Zagadnienie determinizmu u Riegia, jakkolwiek w wielu ujęciach kry-
tycznych wysuwane na plan pierwszy, nie stanowi problemu samego dla sie-
bie. Występuje ono jako część teorii interpretacji mającej za swój przedmiot
styl w sztuce, który od czasów Winckelmanna przykuwał najwięcej uwagi
historyków sztuki. Samo pojęcie stylu zdążyło obrosnąć wielką ilością zna-
czeń i służyło okreśłaniu różnorakich, niekiedy rozbieżnych zjawisk. Tutaj
jest ono rozumiane przede wszystkim jako probłem, czy - jak to określił
Gombrich - zagadka. Pod dobrze wszystkim znanym szeregiem pojęć: roma-
nizm, gotyk, renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm, kryje się
pewna prawidłowość, która domaga się wyjaśnienia. Prawidłowość ta jest
dwojakiego rodzaju, gdyż dotyczy dwóch różnych porządków ujmowania
zjawisk sztuki. Pierwszy z nich - synchroniczny - stanowi teorię związków
łączących różne dziedziny życia jednego czasu i sprawia, że w ogóle może-
my mówić o jednym stylu, epoce, czy kulturze. Drugi - diachroniczny -
jest oparty na chronologicznym następstwie wydarzeń, którego obserwacje
zawsze prowadziły do przekonania o ich nie przypadkowym, lecz właśnie
prawidłowym charakterze. Ten drugi sposób będzie przedmiotem poniższej
analizy.
Alois Riegl pojmował historię nie jako zbiór wielkich wydarzeń, wspa-
niałych arcydzieł i niezwykłych życiorysów, lecz przede wszystkim jako
pewien proces. Podstawą, wręcz dogmatyczną, pozwalającą zrozumieć ten
proces było pojęcie rozwoju. Pozostaje sprawą otwartą, ile zawdzięcza ono
Tekst ten jest skróconą wersją pracy magisterskiej napisanej na seminarium pani prof,
dr hab. Elżbiety Woiickiej, której chciałbym w tym miejscu złożyć podziękowania.
Tom XLVIH-XUX, zeszyt 4 - 2000-200)
JACEK JAŹWIERSKI
Lublin
DETERMINIZM ALOISA RIEGLA W ŚWIETLE KRYTYKI*
Zagadnienie determinizmu u Riegia, jakkolwiek w wielu ujęciach kry-
tycznych wysuwane na plan pierwszy, nie stanowi problemu samego dla sie-
bie. Występuje ono jako część teorii interpretacji mającej za swój przedmiot
styl w sztuce, który od czasów Winckelmanna przykuwał najwięcej uwagi
historyków sztuki. Samo pojęcie stylu zdążyło obrosnąć wielką ilością zna-
czeń i służyło okreśłaniu różnorakich, niekiedy rozbieżnych zjawisk. Tutaj
jest ono rozumiane przede wszystkim jako probłem, czy - jak to określił
Gombrich - zagadka. Pod dobrze wszystkim znanym szeregiem pojęć: roma-
nizm, gotyk, renesans, manieryzm, barok, rokoko, klasycyzm, kryje się
pewna prawidłowość, która domaga się wyjaśnienia. Prawidłowość ta jest
dwojakiego rodzaju, gdyż dotyczy dwóch różnych porządków ujmowania
zjawisk sztuki. Pierwszy z nich - synchroniczny - stanowi teorię związków
łączących różne dziedziny życia jednego czasu i sprawia, że w ogóle może-
my mówić o jednym stylu, epoce, czy kulturze. Drugi - diachroniczny -
jest oparty na chronologicznym następstwie wydarzeń, którego obserwacje
zawsze prowadziły do przekonania o ich nie przypadkowym, lecz właśnie
prawidłowym charakterze. Ten drugi sposób będzie przedmiotem poniższej
analizy.
Alois Riegl pojmował historię nie jako zbiór wielkich wydarzeń, wspa-
niałych arcydzieł i niezwykłych życiorysów, lecz przede wszystkim jako
pewien proces. Podstawą, wręcz dogmatyczną, pozwalającą zrozumieć ten
proces było pojęcie rozwoju. Pozostaje sprawą otwartą, ile zawdzięcza ono
Tekst ten jest skróconą wersją pracy magisterskiej napisanej na seminarium pani prof,
dr hab. Elżbiety Woiickiej, której chciałbym w tym miejscu złożyć podziękowania.