DOI Artikel:
Styrna, Natasza: Wystawa "Przyjaciół" w Zachęcie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.27559#0377
RECENZJE
375
Zawadowski mógł odnaleźć w Pankiewiczu par excellence mistrza, podejmując
w swoim malarstwie kolorystyczną analizę natury.
Rola Pankiewicza jako wychowawcy i duchowego przewodnika kapistów jest
powszechnie znana. Wystawa Elżbiety Grabskiej otwiera natomiast perspektywę na
pierwsze lata wieloletniej działalności Pankiewicza w Akademii. Starszych uczniów
Pankiewicza: Mondszajna, Zawadowskiego, Hrynkowskiego i Kislinga, nigdy nie
postrzegano jako spójnej grupy. Przyczyna takiego stanu rzeczy tkwiła niewątpliwie
w diametralnie różnej twórczości malarzy. Nie ulega jednak wątpliwości, że kon-
takt z Pankiewiczem odegrał dla malarzy ważną rolę w wyborze drogi artystycznej.
Profesor - Francuz i paryżanin z wyboru - przekazywał swoim studentom doświad-
czenia nabyte podczas wielu podróży: „Nie ma niczego poza Paryżem. Wszystko,
idee, ludzi, wizje dla nadciągającego wieku - wszystko można znaleźć w Pary-
żu"^. To przeświadczenie zaszczepił swoim uczniom. Kisling wspomina: „Pankie-
wicz wiedział, że krajem, w którym ogniskuje się malarstwo, jest Francja, toteż
skoro tylko ukończyłem dwadzieścia lat, wysłał mnie do Paryża, jedynego miejsca
na świecie, którego atmosfera sprzyja rozwojowi młodego malarza"^. Pozostali
jego uczniowie także posłuchali tej lekcji.
Mondszajn pierwszy raz wyjechał do Paryża w 1909 roku, dwa lata później
udał się tam ponownie dzięki stypendium wyjednanemu przez Pankiewicza. Po
kilkumiesięcznych pobytach wracał jednak do Krakowa, aby kontynuować naukę
w ASP. Na stałe osiadł w Paryżu w 1912 roku, gdy ukończył czwarty rok studiów
w krakowskiej szkole. Tego samego roku do Paryża dotarł Zawadowski - zanim
jednak osiedlił się we Francji, minąć musiała pierwsza wojna światowa. Hryn-
kowskiego natomiast paryskie fascynacje nie skłoniły nigdy do zamieszkania we
Francji na stałe. W Paryżu znalazł się też znacznie później od swych przyjaciół,
bo dopiero na początku lat dwudziestych.
Wśród obrazów zgromadzonych na wystawie, prac bardzo wczesnych było sto-
sunkowo niewiele. Zmusza to do ostrożnego formułowania wniosków dotyczących
zależności artystycznej od profesora. Jednak i te nieliczne prace pozwalają dostrzec
indywidualność młodych malarzy i kierunki, w jakich miała się rozwinąć ich
twórczość.
Wpływ Pankiewicza na Mondszajna i Hrynkowskiego jest mniej oczywisty niż
w wypadku kolorysty i plenerysty Zawadowskiego. Dzięki niemu mogli z pewno-
ścią zdobyć szeroką kulturę plastyczną, pogłębić świadomość malarską, nabyć
umiejętności warsztatowe oraz zyskać nowe doświadczenia. Znane są obrazy Mond-
szajna, w których można dopatrywać się związku z malarstwem Pankiewicza^. Jed-
^ Cyt. za: S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Józef Pankiewicz,
Kraków 1996, s. 15.
"Kisling, dz. cyt.
Szczególnie w martwych naturach malowanych jeszcze podczas studiów przez Mond-
szajna i Kislinga można rozpoznać pewne naśladowanie stylu profesora. Por. reprodukcje
w katalogach: Killing i jego przyjaciele, Muzeum Narodowe, Warszawa 1996; Écoie r/e
Pa/i.s. ,4 rfy ici żydowscy z Polski w kolekcji IVojciecka Fióaka, red. J. Grabski, Kraków 1998.
375
Zawadowski mógł odnaleźć w Pankiewiczu par excellence mistrza, podejmując
w swoim malarstwie kolorystyczną analizę natury.
Rola Pankiewicza jako wychowawcy i duchowego przewodnika kapistów jest
powszechnie znana. Wystawa Elżbiety Grabskiej otwiera natomiast perspektywę na
pierwsze lata wieloletniej działalności Pankiewicza w Akademii. Starszych uczniów
Pankiewicza: Mondszajna, Zawadowskiego, Hrynkowskiego i Kislinga, nigdy nie
postrzegano jako spójnej grupy. Przyczyna takiego stanu rzeczy tkwiła niewątpliwie
w diametralnie różnej twórczości malarzy. Nie ulega jednak wątpliwości, że kon-
takt z Pankiewiczem odegrał dla malarzy ważną rolę w wyborze drogi artystycznej.
Profesor - Francuz i paryżanin z wyboru - przekazywał swoim studentom doświad-
czenia nabyte podczas wielu podróży: „Nie ma niczego poza Paryżem. Wszystko,
idee, ludzi, wizje dla nadciągającego wieku - wszystko można znaleźć w Pary-
żu"^. To przeświadczenie zaszczepił swoim uczniom. Kisling wspomina: „Pankie-
wicz wiedział, że krajem, w którym ogniskuje się malarstwo, jest Francja, toteż
skoro tylko ukończyłem dwadzieścia lat, wysłał mnie do Paryża, jedynego miejsca
na świecie, którego atmosfera sprzyja rozwojowi młodego malarza"^. Pozostali
jego uczniowie także posłuchali tej lekcji.
Mondszajn pierwszy raz wyjechał do Paryża w 1909 roku, dwa lata później
udał się tam ponownie dzięki stypendium wyjednanemu przez Pankiewicza. Po
kilkumiesięcznych pobytach wracał jednak do Krakowa, aby kontynuować naukę
w ASP. Na stałe osiadł w Paryżu w 1912 roku, gdy ukończył czwarty rok studiów
w krakowskiej szkole. Tego samego roku do Paryża dotarł Zawadowski - zanim
jednak osiedlił się we Francji, minąć musiała pierwsza wojna światowa. Hryn-
kowskiego natomiast paryskie fascynacje nie skłoniły nigdy do zamieszkania we
Francji na stałe. W Paryżu znalazł się też znacznie później od swych przyjaciół,
bo dopiero na początku lat dwudziestych.
Wśród obrazów zgromadzonych na wystawie, prac bardzo wczesnych było sto-
sunkowo niewiele. Zmusza to do ostrożnego formułowania wniosków dotyczących
zależności artystycznej od profesora. Jednak i te nieliczne prace pozwalają dostrzec
indywidualność młodych malarzy i kierunki, w jakich miała się rozwinąć ich
twórczość.
Wpływ Pankiewicza na Mondszajna i Hrynkowskiego jest mniej oczywisty niż
w wypadku kolorysty i plenerysty Zawadowskiego. Dzięki niemu mogli z pewno-
ścią zdobyć szeroką kulturę plastyczną, pogłębić świadomość malarską, nabyć
umiejętności warsztatowe oraz zyskać nowe doświadczenia. Znane są obrazy Mond-
szajna, w których można dopatrywać się związku z malarstwem Pankiewicza^. Jed-
^ Cyt. za: S. Krzysztofowicz-Kozakowska, Józef Pankiewicz,
Kraków 1996, s. 15.
"Kisling, dz. cyt.
Szczególnie w martwych naturach malowanych jeszcze podczas studiów przez Mond-
szajna i Kislinga można rozpoznać pewne naśladowanie stylu profesora. Por. reprodukcje
w katalogach: Killing i jego przyjaciele, Muzeum Narodowe, Warszawa 1996; Écoie r/e
Pa/i.s. ,4 rfy ici żydowscy z Polski w kolekcji IVojciecka Fióaka, red. J. Grabski, Kraków 1998.