DOI Heft:
Artikuły
DOI Artikel:Mazurczak, Urszula M.: Z kręgu zagadnień ciała i cielesności w cyklach obrazowych Genesis: na wybranych przykładach sztuki średniowiecznej
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37080#0008
6
URSZULA MAZURCZAK
klasyfikacji i typologii ikonografii Genesis, jaką podjął J. Zahlten, autor kla-
sycznej monografii o stworzeniu świata w sztuce średniowiecznej Europy2.
Wskazał on na wczesne wyobrażenia stworzenia człowieka, proponując okreś-
lone typy przedstawień, np. Stwórcy-Logosu3. Osoba Chrystusa jako Logos
była niezwykle istotnym zagadnieniem w wyobrażeniach wczesnego i pełnego
średniowiecza, ponieważ nie przedstawiano Boga. Rozwinięta ikonografia
stworzenia w sztuce średniowiecznej zróżnicowała obrazy Boga-Stwórcy.
Ukazywany był w trzech identycznych Osobach jako Trójca Święta, w dwóch
postaciach Ojca i Syna oraz jako architekta. Bóg Artifeks Architekt, Twórca,
Stworzyciel, Sprawca, Rzemieślnik to były częste określenia Stwórcy4.
Oprócz różnych sposobów ukazania Stwórcy, daje się zaobserwować różne
sposoby przedstawiania pierwszych rodziców - Adama i Ewy. Artyści, zwła-
szcza w malarstwie, postrzegają konieczność określenia miejsca, oddania
atrybutów raju. Wszystko to razem daje podwaliny ikonografii Stworzenia
według Księgi Rodzaju, którą w pełni wypracowano w cyklach kolejnych dni
stworzenia świata i człowieka, prezentowanych w iluminacjach Biblii karoliń-
skich. Tutaj też obraz i słowo stawały się spójnym związkiem treści i formy.
W plastyce obserwuje się tendencje, aby nie tylko unaocznić tekst Biblii, ale
by za pomocą obrazu wyjaśnić zawiłe problemy dogmatyczne, które wnosiła
nowa wiara w Boga jako Stwórcę człowieka - istoty materialnej i duchowej.
Dlatego, oprócz podstawowego tekstu biblijnego, ważnymi źródłami dla sztu-
ki są komentarze greckie, potem łacińskie oraz liczne teksty średniowieczne.
Obrazowe cykle Genesis do zdarzeń stworzenia człowieka wprowadzały
istoty anielskie oraz personifikacje jako rezultat tekstów teologicznych i apo-
kryfów. Powstawały dylematy związane z rozumieniem natury tych istot,
wizualnie upodobnionych kształtem do ciała ludzkiego. Wraz z postaciami
aniołów pojawiła się szeroko zarysowana w piśmiennictwie późnoantycznym
i średniowiecznym problematyka kosmologii: światła, ciemności, natury ciał
niebieskich świecących, a także cyklów dnia i nocy, pór roku. Istotę natury
ludzkiej jako mikrokosmosu związano z makrokosmosem. Kruche ciało ziem-
2 Creatio Mundi. Darstellungen der Welt der sechs Schópfungstage und naturwissenschaft-
liches Weltbild im Mittelalter. Stuttgarter Beitrage zur Geschichte und Politik, Bd. XIII,
Klett-Cotta 1979.
3 H. S c h a d e, Adam und Era, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. I: Allge-
meine Ikonographie, red. E. Kirchbaum, G. Bandmann, Rom-Freiburg-Basel-Wien: Herder
1968, s. 42-70; por. Z a h 1 t e n, dz. cyt., s. 105.
4 S. K o b i e 1 u s, Człowiek i Ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza, Warsza-
wa: Instytut Wydawniczy PAX 1997, s. 11-38.
URSZULA MAZURCZAK
klasyfikacji i typologii ikonografii Genesis, jaką podjął J. Zahlten, autor kla-
sycznej monografii o stworzeniu świata w sztuce średniowiecznej Europy2.
Wskazał on na wczesne wyobrażenia stworzenia człowieka, proponując okreś-
lone typy przedstawień, np. Stwórcy-Logosu3. Osoba Chrystusa jako Logos
była niezwykle istotnym zagadnieniem w wyobrażeniach wczesnego i pełnego
średniowiecza, ponieważ nie przedstawiano Boga. Rozwinięta ikonografia
stworzenia w sztuce średniowiecznej zróżnicowała obrazy Boga-Stwórcy.
Ukazywany był w trzech identycznych Osobach jako Trójca Święta, w dwóch
postaciach Ojca i Syna oraz jako architekta. Bóg Artifeks Architekt, Twórca,
Stworzyciel, Sprawca, Rzemieślnik to były częste określenia Stwórcy4.
Oprócz różnych sposobów ukazania Stwórcy, daje się zaobserwować różne
sposoby przedstawiania pierwszych rodziców - Adama i Ewy. Artyści, zwła-
szcza w malarstwie, postrzegają konieczność określenia miejsca, oddania
atrybutów raju. Wszystko to razem daje podwaliny ikonografii Stworzenia
według Księgi Rodzaju, którą w pełni wypracowano w cyklach kolejnych dni
stworzenia świata i człowieka, prezentowanych w iluminacjach Biblii karoliń-
skich. Tutaj też obraz i słowo stawały się spójnym związkiem treści i formy.
W plastyce obserwuje się tendencje, aby nie tylko unaocznić tekst Biblii, ale
by za pomocą obrazu wyjaśnić zawiłe problemy dogmatyczne, które wnosiła
nowa wiara w Boga jako Stwórcę człowieka - istoty materialnej i duchowej.
Dlatego, oprócz podstawowego tekstu biblijnego, ważnymi źródłami dla sztu-
ki są komentarze greckie, potem łacińskie oraz liczne teksty średniowieczne.
Obrazowe cykle Genesis do zdarzeń stworzenia człowieka wprowadzały
istoty anielskie oraz personifikacje jako rezultat tekstów teologicznych i apo-
kryfów. Powstawały dylematy związane z rozumieniem natury tych istot,
wizualnie upodobnionych kształtem do ciała ludzkiego. Wraz z postaciami
aniołów pojawiła się szeroko zarysowana w piśmiennictwie późnoantycznym
i średniowiecznym problematyka kosmologii: światła, ciemności, natury ciał
niebieskich świecących, a także cyklów dnia i nocy, pór roku. Istotę natury
ludzkiej jako mikrokosmosu związano z makrokosmosem. Kruche ciało ziem-
2 Creatio Mundi. Darstellungen der Welt der sechs Schópfungstage und naturwissenschaft-
liches Weltbild im Mittelalter. Stuttgarter Beitrage zur Geschichte und Politik, Bd. XIII,
Klett-Cotta 1979.
3 H. S c h a d e, Adam und Era, [w:] Lexikon der christlichen Ikonographie, t. I: Allge-
meine Ikonographie, red. E. Kirchbaum, G. Bandmann, Rom-Freiburg-Basel-Wien: Herder
1968, s. 42-70; por. Z a h 1 t e n, dz. cyt., s. 105.
4 S. K o b i e 1 u s, Człowiek i Ogród rajski w kulturze religijnej średniowiecza, Warsza-
wa: Instytut Wydawniczy PAX 1997, s. 11-38.