DOI Heft:
Artikuły
DOI Artikel:Strug, Artur: Od śmiechu do ironii: wstęp do problematyki ironizowania
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37080#0032
30
ARTUR STRUG
dusze słuchaczy”1 2. Ironia bynajmniej nie jest takim sposobem mówienia,
który się „reklamuje”. Powierzchowność wypowiedzi ironicznej nie jest ani
spektakularnie krytyczna, ani przychylna. Ironia bywa subtelna i niepozorna,
ale potrafi działać z większą siłą niż najgorsze inwektywy. Gdy jest trafna
i właściwie użyta, potrafi dotknąć do żywego. W świecie współczesnym ironi-
zowanie jest częstym zabiegiem, który ma budować wizerunek mówcy inteli-
gentnego i błyskotliwego. Nuta ironii rozbrzmiewa w wielu mediach, dając
odbiorcy możliwość odczucia satysfakcji, jaka płynie z jej skutecznego odczy-
tania.
Celem niniejszego artykułu jest próba podjęcia dyskusji dotyczącej proble-
mu ironii, a przede wszystkim jej identyfikacji w dziele plastycznym. Praca
ta koncentrować się będzie na powstałych do tej pory klasyfikacjach ironii
oraz teoretycznych uzasadnieniach jej miejsca w szerszym obszarze kategorii
komizmu.
Podejmując temat ironizowania należałoby za punkt wyjścia przyjąć
śmiech jako ten przejaw emocjonalności człowieka, który charakteryzuje
najmniejszy stopień złożoności. Śmiech jest bardzo często związany z zaba-
wą. Śmiech jest również tą aktywnością, która często pojawia się w zachowa-
niach dzieci. Nie jest dziełem przypadku, że w mowie potocznej posługujemy
x o
się sformułowaniem „Śmiać się jak dziecko” . U dzieci wesołość manifestuje
się w sposób bardziej spontaniczny i intensywny niż u dorosłych. Reakcje
dzieci są w znacznie mniejszym stopniu kontrolowane lub wcale nie podlega-
ją kontroli wyższych struktur umysłowych. Stąd wynika przypisywanie dziec-
ku głupoty, którą należy rozumieć jako brak wiedzy o regułach rządzących
życiem społecznym. Obraz Pietera Bruegela Starszego, zatytułowany Zabawy
dziecięce, ukazuje dzieci parodiujące czynności pochodzące z repertuaru za-
chowań dorosłych. Schematy, które naśladują dzieci, można odczytywać jako
deprecjację norm, zwyczajów i rytuałów świata dorosłych. Fakt, że w procesji
chrzcielnej czy ceremonii małżeństwa biorą udział dzieci, sprawia, że uro-
czystości tego rodzaju tracą swoją powagę. „Milowe kroki” w cyklu ludzkie-
go życia stają się przedmiotem dziecięcej farsy. Być może w ten sposób
malarz pragnął obnażyć bezmyślność przywiązania do rytuałów, wykpić głu-
potę wystawnych uroczystości, a także ujawnić ludzką hipokryzję, bezreflek-
syjność i zdziecinnienie dorosłych. W zjawisku dziecięcego naśladownictwa
1 J. D o m a ń s k i, Erazm i filozofia. Studium o koncepcji filozofii Erazma z Rotterdamu,
Warszawa 2001, s. 122.
2 Tamże, s. 155.
ARTUR STRUG
dusze słuchaczy”1 2. Ironia bynajmniej nie jest takim sposobem mówienia,
który się „reklamuje”. Powierzchowność wypowiedzi ironicznej nie jest ani
spektakularnie krytyczna, ani przychylna. Ironia bywa subtelna i niepozorna,
ale potrafi działać z większą siłą niż najgorsze inwektywy. Gdy jest trafna
i właściwie użyta, potrafi dotknąć do żywego. W świecie współczesnym ironi-
zowanie jest częstym zabiegiem, który ma budować wizerunek mówcy inteli-
gentnego i błyskotliwego. Nuta ironii rozbrzmiewa w wielu mediach, dając
odbiorcy możliwość odczucia satysfakcji, jaka płynie z jej skutecznego odczy-
tania.
Celem niniejszego artykułu jest próba podjęcia dyskusji dotyczącej proble-
mu ironii, a przede wszystkim jej identyfikacji w dziele plastycznym. Praca
ta koncentrować się będzie na powstałych do tej pory klasyfikacjach ironii
oraz teoretycznych uzasadnieniach jej miejsca w szerszym obszarze kategorii
komizmu.
Podejmując temat ironizowania należałoby za punkt wyjścia przyjąć
śmiech jako ten przejaw emocjonalności człowieka, który charakteryzuje
najmniejszy stopień złożoności. Śmiech jest bardzo często związany z zaba-
wą. Śmiech jest również tą aktywnością, która często pojawia się w zachowa-
niach dzieci. Nie jest dziełem przypadku, że w mowie potocznej posługujemy
x o
się sformułowaniem „Śmiać się jak dziecko” . U dzieci wesołość manifestuje
się w sposób bardziej spontaniczny i intensywny niż u dorosłych. Reakcje
dzieci są w znacznie mniejszym stopniu kontrolowane lub wcale nie podlega-
ją kontroli wyższych struktur umysłowych. Stąd wynika przypisywanie dziec-
ku głupoty, którą należy rozumieć jako brak wiedzy o regułach rządzących
życiem społecznym. Obraz Pietera Bruegela Starszego, zatytułowany Zabawy
dziecięce, ukazuje dzieci parodiujące czynności pochodzące z repertuaru za-
chowań dorosłych. Schematy, które naśladują dzieci, można odczytywać jako
deprecjację norm, zwyczajów i rytuałów świata dorosłych. Fakt, że w procesji
chrzcielnej czy ceremonii małżeństwa biorą udział dzieci, sprawia, że uro-
czystości tego rodzaju tracą swoją powagę. „Milowe kroki” w cyklu ludzkie-
go życia stają się przedmiotem dziecięcej farsy. Być może w ten sposób
malarz pragnął obnażyć bezmyślność przywiązania do rytuałów, wykpić głu-
potę wystawnych uroczystości, a także ujawnić ludzką hipokryzję, bezreflek-
syjność i zdziecinnienie dorosłych. W zjawisku dziecięcego naśladownictwa
1 J. D o m a ń s k i, Erazm i filozofia. Studium o koncepcji filozofii Erazma z Rotterdamu,
Warszawa 2001, s. 122.
2 Tamże, s. 155.