DOI issue:
I. Ze studiów nad sztuką polskiego Odrodzenia
DOI article:Dettloff, Szczęsny: Zagadnienia twórcze krakowskiego ołtarza Mariackiego Wita Stosza: wstęp
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.12452#0103
100
Szczęsny dettlofp
pierwszego, a nie doścignionego przez żadne inne późniejsze dzieło artysty,
olbrzymiego tworu rzeźbiarsko-malarskiego. Przecież tu od razu zawarty
został zasadniczy program wszystkich tych nowych koncepcji plastycznych,
które będą naszemu artyście wytyczną i wskazaniem nadal przez całe dłu-
gie jego życie. Nadto te snycerskie podstawowe założenia twórcze znajdą za-
stosowanie — rozumie się z pewnymi koncesjami na rzecz odmiennego ma-
teriału i innej techniki — również w pracach Stosza w kamieniu, nie tylko
krakowskich, ale także norymberskich.
Wobec tego wydaje się raczej dziwne, że dotychczasowa literatura sto-
szowska nie poświęcała uwagi szczegółowej, można by rzec monograficznej,
temu chef (Гoeuvre naszego mistrza—oprócz polskiej. W niej to bowiem pu-
blikacje T. Szydłowskiego na ten wyłącznie temat stanowią niezmiernie cenny
dorobek naukowy i tworzą poważną podstawę dla znajomości i krytycznego
rozbioru tego najważniejszego z dzieł Stoszowych, choć nie wyczerpują ani
nie pogłębiają dostatecznie związanych z nim licznych problemów twórczych
sztuki mistrza. Tym większą była zasługa naszego uczonego, że literatura
niemiecka począwszy od M. Lossnitzera — który jednak omówił ten temat
obszerniej od innych badaczy niemieckich — aż po czasy ostatnie nie zajmo-
wała się ołtarzem krakowskim nigdy odrębnie jako zagadnieniem kluczowym,
lecz włączała go zawsze w całokształt problematyki sztuki Stosza jako jeden
z równorzędnych czynników, potrzebnych do ogólnej charakterystyki twór-
czości mistrza. Przy czym podłoże polityczne, ekonomiczne, społeczne i kul-
turalne tego zagadnienia traktowali uczeni niemieccy przeważnie tylko
nawiasowo i bez dostatecznej znajomości stosunków polskich XV w.
Hitleryzm zaś ze swą nationale Widerbesinnung nie przyczynił się by-
najmniej do podniesienia obiektywizmu w ocenie tego, co szczególnie w oł-
tarzu Mariackim jest polskie, choc nie brakło pośród badaczy niemieckich
i takich, co tę polskość jednak zaobserwowali.
W związku z tym stanem rzeczy, jaki nakreśliłem wyżej, zanotować
tu wypada jako fakt znamienny próbę przyswojenia nauce francuskiej zna-
jomości Stoszowego ołtarza krakowskiego przez szczegółowo ilustrowaną
monografię tego dzieła naszego mistrza z tekstem pióra T. Szydłowskiego.
Inicjator tej wartościowej imprezy wydawniczej, P. Francastel, zajął jed-
nakże w napisanej przezeń przedmowie stanowisko odmienne od założeń
samego autora, co wszakże świadczy o żywym zainteresowaniu literatury
francuskiej, dość ekskluzywnej, jeśli chodzi o dawną sztukę na północy środ-
kowej Europy.
Doceniając w pełni ważność i wartość tej publikacji, choćby już ze
względu na dokumentarnie wyczerpujące reprodukcje, jak również na dysku-
syjny tekst obu autorów, zrozumiemy, że problemy w nim poruszone musiały
stać się znowu tematem z chwilą, kiedy nasza historia sztuki oparła się moc-
niej na podstawie materialistycznego myślenia, nowe zaś odkrycia histo-
ryczne, a niemniej i zmieniony wskutek ostatniego odnowienia wygląd ołtarza
Stoszowego zmuszały do daleko idącej rewizji dotychczasowego stanowiska
naukowego odnośnie do problemów jego wyrazu artystycznego. Pod tym
względem stanowi wspomniany już album polski, mimo swego charakteru
popularnego, poważny przełom w ujęciu wszystkich zagadnień związanych
z arcydziełem mistrza Wita. Pozycja tego wydawnictwa okaże się w lite-
Szczęsny dettlofp
pierwszego, a nie doścignionego przez żadne inne późniejsze dzieło artysty,
olbrzymiego tworu rzeźbiarsko-malarskiego. Przecież tu od razu zawarty
został zasadniczy program wszystkich tych nowych koncepcji plastycznych,
które będą naszemu artyście wytyczną i wskazaniem nadal przez całe dłu-
gie jego życie. Nadto te snycerskie podstawowe założenia twórcze znajdą za-
stosowanie — rozumie się z pewnymi koncesjami na rzecz odmiennego ma-
teriału i innej techniki — również w pracach Stosza w kamieniu, nie tylko
krakowskich, ale także norymberskich.
Wobec tego wydaje się raczej dziwne, że dotychczasowa literatura sto-
szowska nie poświęcała uwagi szczegółowej, można by rzec monograficznej,
temu chef (Гoeuvre naszego mistrza—oprócz polskiej. W niej to bowiem pu-
blikacje T. Szydłowskiego na ten wyłącznie temat stanowią niezmiernie cenny
dorobek naukowy i tworzą poważną podstawę dla znajomości i krytycznego
rozbioru tego najważniejszego z dzieł Stoszowych, choć nie wyczerpują ani
nie pogłębiają dostatecznie związanych z nim licznych problemów twórczych
sztuki mistrza. Tym większą była zasługa naszego uczonego, że literatura
niemiecka począwszy od M. Lossnitzera — który jednak omówił ten temat
obszerniej od innych badaczy niemieckich — aż po czasy ostatnie nie zajmo-
wała się ołtarzem krakowskim nigdy odrębnie jako zagadnieniem kluczowym,
lecz włączała go zawsze w całokształt problematyki sztuki Stosza jako jeden
z równorzędnych czynników, potrzebnych do ogólnej charakterystyki twór-
czości mistrza. Przy czym podłoże polityczne, ekonomiczne, społeczne i kul-
turalne tego zagadnienia traktowali uczeni niemieccy przeważnie tylko
nawiasowo i bez dostatecznej znajomości stosunków polskich XV w.
Hitleryzm zaś ze swą nationale Widerbesinnung nie przyczynił się by-
najmniej do podniesienia obiektywizmu w ocenie tego, co szczególnie w oł-
tarzu Mariackim jest polskie, choc nie brakło pośród badaczy niemieckich
i takich, co tę polskość jednak zaobserwowali.
W związku z tym stanem rzeczy, jaki nakreśliłem wyżej, zanotować
tu wypada jako fakt znamienny próbę przyswojenia nauce francuskiej zna-
jomości Stoszowego ołtarza krakowskiego przez szczegółowo ilustrowaną
monografię tego dzieła naszego mistrza z tekstem pióra T. Szydłowskiego.
Inicjator tej wartościowej imprezy wydawniczej, P. Francastel, zajął jed-
nakże w napisanej przezeń przedmowie stanowisko odmienne od założeń
samego autora, co wszakże świadczy o żywym zainteresowaniu literatury
francuskiej, dość ekskluzywnej, jeśli chodzi o dawną sztukę na północy środ-
kowej Europy.
Doceniając w pełni ważność i wartość tej publikacji, choćby już ze
względu na dokumentarnie wyczerpujące reprodukcje, jak również na dysku-
syjny tekst obu autorów, zrozumiemy, że problemy w nim poruszone musiały
stać się znowu tematem z chwilą, kiedy nasza historia sztuki oparła się moc-
niej na podstawie materialistycznego myślenia, nowe zaś odkrycia histo-
ryczne, a niemniej i zmieniony wskutek ostatniego odnowienia wygląd ołtarza
Stoszowego zmuszały do daleko idącej rewizji dotychczasowego stanowiska
naukowego odnośnie do problemów jego wyrazu artystycznego. Pod tym
względem stanowi wspomniany już album polski, mimo swego charakteru
popularnego, poważny przełom w ujęciu wszystkich zagadnień związanych
z arcydziełem mistrza Wita. Pozycja tego wydawnictwa okaże się w lite-