DOI Heft:
I. Z zagadnień sztuki obcej
DOI Artikel:Białostocki, Jan: "Sąd Ostateczny" Hansa Memlinga: Spostrzeżenia i analizy w oparciu o badania technologiczne
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0043
,SĄD OSTATECZNY" H. MEMLINGA
37
29. Hans Memling, Sąd Ostateczny, środkowa część tryptyku — Odbicie w kuli u stóp Chrystusa
sądzącego. Zdjęcie w świetle zwykłym
tam głowa neutralna, podobnie jak inne głowy zbawionych i potępionych w obrębie kompozycji.
W jakimś momencie pracy nad obrazem postanowiono wprowadzić tam rysy Portinariego i dla doko-
nania tej zmiany wprowadzono nowy podkład. Dlaczego akurat taki i dlaczego wprowadzono w ogóle
portret Portinariego? Pytania, na które nie znajdujemy dotąd odpowiedzi.
Stosunki Taniego i Portinariego nic były dobre. Tani kierował brugijską filią firmy Medyceuszów
od 1455 r. Pięć lat później przybył do Brugii Portinari i w ciągu następnych pięciu lat umiał zostać
kierownikiem filii, wysadzając z tego stanowiska Taniego. W 1465 r. Portinari stał na czele brugijskiego
oddziału. Tani miał kłopoty finansowe; pozostawał pracownikiem filii, później posłano go do Londynu,
gdzie miał reformować działalność tamtejszego oddziału. Trudno wyobrazić sobie przyjacielską współ-
pracę tych dwóch ludzi, choć łączyły ich ciągłe, codzienne kontakty. Aby wyjaśnić zagadkę, Panofsky
suponował, że sytuacja finansowa Taniego uniemożliwiła mu wykupienie zamówionego dzieła i że
Portinari wniósł wkład finansowy, uzyskując w ten sposób częściowy tytuł własności i prawo do upa-
miętnienia swej częściowej fundacji57. Można też przypuszczać, że Portinari zakupił po prostu tryptyk58.
Fakt, iż on właśnie był właścicielem transportu, do którego należało dzieło, może na to wskazywać,
choć nic jest to pewne. Jako dzierżawca statku występował z oskarżeniem rabusiów, nie znaczy to jednak
z pewnością, iż wszystko, co się na statku znajdowało, było jego osobistą własnością. Nie jest też bardzo
przekonywający pogląd, że Portinari nabył tryptyk i zadowolił się jedynie wprowadzeniem swego wi-
57 Panofsky, op. cit., cytowany w katalogu Białostockiego z 1960, s. 62.
58 P. Trzeciak, Tryptyk Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga iv Gdańsku, praca magisterska niepublikowana, napisana
pod kierunkiem prof. dra Michała Walickiego na Uniwersytecie Warszawskim (1960), z którą mogłem się zapoznać dzięki uprzej-
mości autora. Szereg słusznych uwag i spostrzeżeń mgra Trzeciaka uwzględniłem w tekście francuskiej publikacji, starając się
Zawsze powoływać na jego pracę.
37
29. Hans Memling, Sąd Ostateczny, środkowa część tryptyku — Odbicie w kuli u stóp Chrystusa
sądzącego. Zdjęcie w świetle zwykłym
tam głowa neutralna, podobnie jak inne głowy zbawionych i potępionych w obrębie kompozycji.
W jakimś momencie pracy nad obrazem postanowiono wprowadzić tam rysy Portinariego i dla doko-
nania tej zmiany wprowadzono nowy podkład. Dlaczego akurat taki i dlaczego wprowadzono w ogóle
portret Portinariego? Pytania, na które nie znajdujemy dotąd odpowiedzi.
Stosunki Taniego i Portinariego nic były dobre. Tani kierował brugijską filią firmy Medyceuszów
od 1455 r. Pięć lat później przybył do Brugii Portinari i w ciągu następnych pięciu lat umiał zostać
kierownikiem filii, wysadzając z tego stanowiska Taniego. W 1465 r. Portinari stał na czele brugijskiego
oddziału. Tani miał kłopoty finansowe; pozostawał pracownikiem filii, później posłano go do Londynu,
gdzie miał reformować działalność tamtejszego oddziału. Trudno wyobrazić sobie przyjacielską współ-
pracę tych dwóch ludzi, choć łączyły ich ciągłe, codzienne kontakty. Aby wyjaśnić zagadkę, Panofsky
suponował, że sytuacja finansowa Taniego uniemożliwiła mu wykupienie zamówionego dzieła i że
Portinari wniósł wkład finansowy, uzyskując w ten sposób częściowy tytuł własności i prawo do upa-
miętnienia swej częściowej fundacji57. Można też przypuszczać, że Portinari zakupił po prostu tryptyk58.
Fakt, iż on właśnie był właścicielem transportu, do którego należało dzieło, może na to wskazywać,
choć nic jest to pewne. Jako dzierżawca statku występował z oskarżeniem rabusiów, nie znaczy to jednak
z pewnością, iż wszystko, co się na statku znajdowało, było jego osobistą własnością. Nie jest też bardzo
przekonywający pogląd, że Portinari nabył tryptyk i zadowolił się jedynie wprowadzeniem swego wi-
57 Panofsky, op. cit., cytowany w katalogu Białostockiego z 1960, s. 62.
58 P. Trzeciak, Tryptyk Sądu Ostatecznego Hansa Memlinga iv Gdańsku, praca magisterska niepublikowana, napisana
pod kierunkiem prof. dra Michała Walickiego na Uniwersytecie Warszawskim (1960), z którą mogłem się zapoznać dzięki uprzej-
mości autora. Szereg słusznych uwag i spostrzeżeń mgra Trzeciaka uwzględniłem w tekście francuskiej publikacji, starając się
Zawsze powoływać na jego pracę.