Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

ZYGMUNT WAŹBIŃSKI

TYCJAN — „NOWY APELLES"
O ROLI ANTYCZNEGO MITU W SZTUCE RENESANSU*

„Ale wszystkich swoich poprzedników i następców prze-
wyższył Apełles z Kos... Do rozwoju malarstwa sam jeden
przyczynił się w większym stopniu niż wszyscy inni razem
wzięci..."

Pliniusz, Hist. Nat., 35, 79

Tycjan doczekał się już za życia dwóch wielce pochlebnych biografii: w 1557 r. ukazał się Dialog

0 malarstwie Dolcego1, a w 1568 Żywot Tycjana Vasariego2. A jeszcze wcześniej wielki przyjaciel malarza
Piętro Aretino (od 1527 do 1557) stworzył podstawy tycjanowskiej legendy: swymi listami i sonetami
adresowanymi do najwybitniejszych ludzi epoki przysporzył mu więcej sławy niż obie wspomniane
biografie.

Najbardziej kompletną —■ może dlatego, że ostatnią —• była biografia Vasariego, napisana między
1566 a 1568 г., tj. między wizytą Vasariego w Wenecji a ukazaniem się drugiego, poszerzonego wydania
Żywotów. W biografii tej —'moim zdaniem—■ wyróżnić można trzy elementy: 1. refleksje nad obra-
zami Tycjana, 2. krytykę stylu Tycjana, 3. aprobatę tycjanowskiej legendy.

Vasari pisze więc, iż w 1566 r. zastał Tycjana w pełni sił twórczych, ,,z pędzlem w ręku", mimo
podeszłego wieku ,,lo trovo, ancorche vecchissimo fusse, eon i pennelli in mano a dipingere[...]" (il. I)3.
Był pełen podziwu dla tycjanowskiego sposobu malowania: „Prawdą jest, że obecny sposób malowania
Tycjana różni się od wcześniejszego; otóż pierwsze dzieła wykonane są z większą subtelnością i precyzją,
tak że można na nie patrzeć i z bliska, i z daleka ; te ostatnie zaś, malowane szerokimi uderzeniami pędzla

1 plamami, nie mogą być oglądane z bliska, z daleka zaś wydają się doskonałe... Jest to sposób znakomity,
piękny i zadziwiający, ponieważ malowidła jego są pełne życia, a wykonane są z wielkim mistrzostwem
i nie widać na nich wysiłku twórczego"4.

Vasari zauważył, iż Tycjan udoskonalił wynaleziony przez Giorgione'a wenecki sposób malowania,
polegający na bezpośrednim atakowaniu pędzlem płótna bez uprzedniego szkicu rysunkowego: „[Gior-
gione] naśladował wspaniale naturę przy pomocy kolorów, łącząc znakomicie tony zimne z ciepłymi,
tworząc żywy obraz bez pomocy disegna [studium przygotowawczego] i twierdził, że malowanie samymi
kolorami bez pomocy rysunku przygotowanego na papierze było jedynie słusznym i najlepszym spo-
sobem uprawiania prawdziwego disegna5.

Vasari krytykuje ten sposób malowania. Jego zdaniem zubaża to sztukę, „odintelektualizowuje" ją

*) Artykuł niniejszy jest rozdziałem większej pracy pt. U źródeł nowożytnej legendy artystycznej.

1 L. Dolce, Dialogo delia pittura intitolato Y Aretino, Nel quale si ragiona delia dignitz di essa pittura, e di tutte le parti necessarie
cheaperfetto pittore si acconvengono. Con esempi di pittori antichi e moderni; e nel fine si fa manzione delie virtù e delie opère del divin
Tiziano, [w:] Trattati d'Arte del Cinquecento fra Manierismo e Controriforma, wyd. P. Barocchi, Bari 1960, 1, s. 141 i nn.

2 G. Vasari, Le vite dei più eccelenti pittori, scultori e architetti, Firenze 1568; wyd. CL. Ragghianti, Milano—Roma
1943, t. 3, s. 561 i nn. (wyd. 1 z 1550 r. nie obejmowało artystów żyjących).

3 Vasari, op. cit., 3, s. 582.

4 Vasari, op. cit., s. 577.

,5 Vasari, op. cit., s. 561—2.