Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

BARBARA DĄB-KALINOWSKA

MALOWIDŁA ŚCIENNE Z XIV WIEKU W OLKUSZU1
WIADOMOŚCI HISTORYCZNE

W ramach prac konserwatorskich, prowadzonych w latach 1960—d963 w kościele parafialnym
pod wezwaniem Św. Andrzeja w Olkuszu, odkryte zostały malowidła ścienne. Najwcześniejsze z nich,
pochodzące z XIV w., są tematem niniejszego artykułu2.

W okresie średniowiecza Olkusz odgrywał dużą rolę w gospodarce ówczesnej Polski, a swój roz-
kwit zawdzięczał przede wszystkim bogatym złożom ołowiu i srebra. Rozwój kopalnictwa w Olkuszu
popierał zarówno Kazimierz Wielki, jak i Elżbieta Łokietkówna. Warto zaznaczyć, że dla pokrycia dachów
budującej się katedry praskiej ołów sprowadzono właśnie z Olkusza3.

W połowie XIV w. liczba mieszkańców Olkusza wynosiła ok. 1000 osób; wśród nich było wielu
Niemców. Już w pierwszych dziesiątkach XIV w. liczba domów wynosiła ok. 100, w XVI w. na głównych
ulicach Olkusza stało 17 pałaców magnackich4.

W XIV w. na terenie Olkusza znajdowały się dwa kościoły ■—■ kościół i klasztor augustianów, po-
wstałe z fundacji biskupa krakowskiego Jana Korab de Radlica w 1387 r. (kościół wraz z klasztorem został
w 1821 r. zburzony, a jego inwentarz rozproszony)5, oraz kościół pod wezwaniem Sw. Andrzeja Apo-
stoła, który został wzniesiony w połowie XIV w. z fundacji króla Kazimierza Wielkiego6. Kolatorem
kościoła był sam król, a od połowy XV w. Collegium Artistarum uniwersytetu krakowskiego7. Pro-
bostwo przy farze w Olkuszu należało do beneficjów Akademii krakowskiej, a proboszczami bywali
akademicy krakowscy, doktorowie św. Teologii, a zwykle zarazem kantorowie od Sw. Floriana na Kle-

1 Artykuł ten jest częścią większej rozprawy, której tematem są malowidła małopolskie drugiej połowy XIV w.

2 J. E.Dutkiewicz, Odkrycie i konserwacja malowideł z XIV—XVI wieku iv prezbiterium kościoła w Olkuszu, „Ochrona
Zabytków", 1964, nr 3, s. 11-—34. Dokonane odkrycia przyniosły następujące wyniki: na ścianie południowej znaleziono zacho-
wany w 70% obraz o kształcie podłużnym, leżącym, wym. ok. 130 X 240 cm, umieszczony ponad trójkątną blendą sedilium.
Technika wykonania: suchy fresk na pobiale z podkładem mokrego fresku; barwy: czarna, czerwona, niebieska, ugier żółty,
zielona. Na ścianie północnej zachował się obraz długości ok. 580 cm i wysokości 233 cm, leżący, dwupasmowy, złożony
z 16 scen figuralnych, rozdzielony poziomo białymi ramami i pionowymi czerwonymi, z zatartymi napisami. Technika
suchego fresku na pobiale wapiennej, być może na podkładzie mokrego fresku. Barwy: czerwona, czarna, niebieska, zielona,
żółta, zachowane w ok. 40%.

3 M. Sokołowski, Trzy kościoły halowe Olkusz, Kraśnik, Kłeczków, [w:] Sprawozdania Komisji Historii Sztuki, t. 9,
1913, s. 144.

4 K. Kaczmarczyk, Polska czasów Kazimierza Wielkiego, Kraków 1964, s. 183; Miasta polskie w tysiącleciu, Wrocław
1965, t. 1, s. 658; B. Wyrozumska, Fragmenty najstarszej księgi miejskiej Olkusza, „Małopolskie Studia Historyczne", 1959,
z. 1, s. 50; M. Kantor-Mirski, Ziemia olkuska w przeszłości, Sosnowiec 1936, s. 75.

5 G. Uth, Szkic historyczno-biograficzny zakonu augustiańskiego w Polsce, Kraków 1930, s. 68; Sokołowski, op. cit.,
s. 157, powtarza za J. Długoszem, Liber beneficiorum, t. 3, Kraków 1863, s. 472—473, że kościół i klasztor ufundował Kazi-
mierz Wielki; B. Przybyszewski, Powstanie i autorstwo poliptyku olkuskiego, „Folia Historiae Artium", t. 2, 1965, s. 86.
Warto zwrócić uwagę na fakt, że w kościele augustianów znajdował się poliptyk, który na wzór obrazów z kościoła farnego
wykonał Adam z Lublina; M. Walicki, Poliptyk olkuski i problem jego autorstwa. Księga pamiątkowa ku czci Leona Pinińskiego,
2, Lwów 1936, s. 345—352.

6 Długosz podaje, że Kazimierz Wielki otoczył miasto murem, basztami i wzniósł kościół parafialny pod wezwaniem
Sw. Andrzeja Apostoła. Długosz, Liber beneficiorum, s. 472—473.

7 H. Łabędzki, Kościoły olkuskie, Biblioteka Warszawska, t. 4. 1852, s. 358.