Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

74

ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI

3. Strzelno, kościół klasztorny, plan 1:400

4. Strzelno, kościół klasztorny, przekrój perspektywiczny

głównej. Tylko indywidualnym prze-
biegiem budowy w kierunku reduk-
cji pierwotnego zamysłu da się wy-
tłumaczyć niezwykła proporcja kor-
pusu nawowego, którego szerokość
(ca 17 m) przewyższa o 5 m długość
(12 m). Geneza typu układu prze-
strzennego, jaki występuje w Strzel-
nie, należy do stosunkowo najlepiej
zbadanych problemów architektury
romańskiej. Od czasu opublikowania
wyników prac wykopaliskowych Co-
nanta w Cluny zdaje się nie ulegać
wątpliwości, że to budowla opata
Mayeul, rozpoczęta w 955 г., konse-
krowana w 981 г., była wzorcem dla
długiej serii budowli klasztornych,
dla której zachowało się jeszcze wiele
przykładów we Francji i w Niem-
czech. Ten paradygmatyczny klu-
niacki schemat budowlany został za-
stosowany w Strzelnie w anachro-
nicznej dla końca XII w. wersji nie-
sklepionej, nawiązującej do staro-
chrześcijańskiej bazyliki pułapowej.
Promotorem tej środkowoeuropej-
skiej odmiany była, jak wiadomo,
potężna kongregacja hirsauska z jej
wielokrotnie później naśladowanym
kościołem Sw. Sw. Piotra i Pawła
w Hirsau, poświęconym w 1091 r.
Inne organizacje kościelne, które stały
się nosicielami ruchu reformy koś-
cielnej, a więc także augustianie
i norbertanie, przejęły typ budowla-
ny wykształcony w Hirsau, podda-
jąc go różnym wariantom lokalnym
i funkcjonalnym.

Z takim wariantem adaptowa-
nym dla potrzeb konwentu norber-
tanek mamy właśnie do czynienia
w Strzelnie. W świetle dawniejszych
poglądów Dehio i Baera można by tu
mówić o „szkole hirsauskiej".W myśl
nowszej syntezy Wolbernharda Hoff-
manna11, przynoszącej precyzyjniej-
sze kryteria rozróżniania, wolno tyl-
ko stwierdzić, że chodzi o budowlę
z kręgu oddziaływania niemieckiego
budownictwa reformy kościelnej.

11 W. Hoffmann, Hirsau und die
„Hirsauer Bauschule", Miinchen 1950.