Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

ZYGMUNT ŚWIECHOWSKI

5 a. Strzelno, kościół klasztorny, kapitel północno-wschodniej
kolumny w nawie głównej, b. Sechan, kościół klasztorny,
kapitel, c. Hammersleben, kościół klasztorny, kapitel

jak kościół opactwa Św. Wincentego we Wrocławiu16,
kościół kanoników regularnych w Trzemesznie i ko-
legiata w Tumie pod. Łęczycą. W swej kanciastej for-
J mie, o słabo tylko zaokrąglonych dolnych narożnikach

i ściankach bocznych, zbliżonych do wydłużonego
prostokąta, nawiązują głowice strzelneńskie do późnej
fazy z ostatniej ćwierci XII w., reprezentowanej przez
głowice w Hammersleben i Hecklingen17. W przewa-
żającej większości głowic tego typu dekoracyjne po-
działy uzyskiwano poprzez nadanie różnego reliefu
poszczególnym figurom geometrycznej kompozycji.
Składające się na nią półkoliste tarcze w liczbie dwu
c lub trzech odznaczają się zazwyczaj największą wypu-

kłością. W Strzelnie natomiast rysunek został wydo-
byty przez obwiedzenie wypukłą listewką o czworokątnym przekroju. W analogiczny sposób są opra-
cowane niektóre głowice kostkowe w Hammersleben, jego styryjskiej filii Seckau (ił. 5b, c)18
i w Lippoldsberge.

Podstawowy schemat kompozycyjny urozmaica w głowicach strzelneńskich szereg motywów do-
datkowych. Tak więc występuje na nich rozeta (il. 5a), lilia (il. 6), krzyż, koncentrycznie ułożone pół-
kola (il. 7). Analogie do motywu lilii, występującej na głowicy północno-zachodniej, odnajdujemy po-
śród kapiteli w krużgankach katedry w Magdeburgu i tamtejszej Liebfrauenkirche. Systematyczny przegląd
materiału zabytkowego w dorzeczu Wezery wykazał głowice z liliami w siedmiu kościołach klasztor-

16 Z. Świechowski, Romanische Baukunst Polens und ihre Beziehungen zu Deutschland, Westfalen, 43, 1965 (il. 147, 150);
tenże, Budownictwo polskich klasztorów i kolegiat XII w. na tle problemów architektury środkowozachodniej Europy w dobie sporu
o inwestyturę, [w:] Sztuka i historia (Księga pamiątkowa ku czci profesora Michała Walickiego), Warszawa 1966, s. 36.

17 Jak wiadomo, sprawy datowania kościoła w Hammersleben należą do zagadnień spornych. Obok datowań wczesnych,
na pierwszą połowę XII w. (O. Gaul, Die romanische Baukunst und Bauornamentïk in Sachsen, Diss. Koln 1932, s. 37), istnieje
próba datowania na czas ok. poł. XII w. (A. Guth, Die Stiftskirche zu Hammersleben, Oschersleben 1932, s. 38 nn). Ostatnie
natomiast opracowanie proponuje koniec XII w. Por. H. Nickel, Zur Erbauungszeit des Langhauses der Klosterkirche zu Ham-
mersleben, „Wissenschaftliche Zeitschrift der Martin-Luther-Universitat", Halle—Wittenberg, 3, 1954, s. 653.

18 R. Piihringer, Denkmâler der frtih- und hochromanischen Baukunst in Ôsterreich, Wien 1931, s. 19.