DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Świechowski, Zygmunt: Studia nad rzeźbą w Strzelnie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0083
STUDIA NAD RZEŹBĄ W STRZELNIE
77
6. Strzelno, kościół klasztorny, kapitel północno-zachodniej 7. Strzelno, kościół klasztorny, kapitel północno-zachodniej
kolumny w nawie głównej kolumny w nawie głównej
nych XII w.19 W najbliższej okolicy występuje lilia na głowicy południowej kolumny w Trzemesznie.
Rzadziej pojawia się motyw rozety. Występuje on jednak także pośród interesującego nas kręgu zabyt-
ków, jak świadczą kapitele z Seckau i Lippoldsberge. Koncentrycznie ułożone półkola odnajdujemy
z kolei na olbrzymim kapitelu, pochodzącym z przejętego przez norbertanów opactwa benedyktyń-
skiego na Ołbinie we Wrocławiu20. Motyw ten nierzadki jest w kościołach Westfalii21. Odnajdujemy
go ponadto w norbertańskim Knechtsteden, gdzie także występuje głowica kostkowa, ożywiona wypukłym
równoramiennym krzyżem, wpisanym w półkole ścianek bocznych22.
Temat genezy poszczególnych motywów występujących na głowicach kolumn strzelneńskich wy-
kracza nieco poza ramy tego opracowania. Nie można jednak nie zwrócić uwagi, że przesłanki dla tego
rodzaju dociekań zawiera szereg publikacji. Tak np. niektórzy spośród autorów opowiadają się za pół-
nocnowłoskim pochodzeniem lilii jako motywu na głowicach kostkowych23. Stosowaną przez nich ar-
gumentację można by z równie dobrym powodzeniem rozciągnąć na pozostałe trzy odmiany motywów
występujących w Strzelnie. W XII w., jak się wydaje, były to motywy zupełnie zasymilowane w archi-
tektonicznej plastyce saskiej, pozbawione swego pierwotnego symbolicznego znaczenia. Zjawisko to
można obserwować ze szczególną wyrazistością na motywie koncentrycznych półkoli. Motyw ten, jak
się wydaje, pochodzi od późnoantycznych kapiteli palestyńskich, w których pomiędzy pędami hélices
osadzony jest siedmioramienny świecznik — menorah24. W tej postaci widzimy go jeszcze na północno-
włoskim kapitelu kostkowym z Ventimiglia25, jak również w jego południowoniemieckim odpowied-
niku z opactwa w Prufening26. W północnonicmieckich przykładach natomiast poprzez opuszczenie
stopy świecznika powstaje surowy, geometryczny ornament z koncentrycznych półkoli.
Jedynym nosicielem określonych treści zdaje się być pośród głowic strzelneńskich kapitel figuralny
-
z 7
19 Z racji wystawy „Kunst und Kultur im Weserraum" w Corvey 28 V—15 IX 1966. Można tam było oglądać kapitele
7 kościołów klasztornych XII w., jak Alpern, Gehrden, Hildesheim (St. Godehard), Lippoldsberg, Liigde, Soest (St. Petri),
Willebadessen.
20 Ilustracje reprodukują: W. Giittel, Die architektonische Gestaltung der romanischen S. Vinzenzkirche auf dem Elbing bei
Breslau, [w:] Jhb. des Schlesischen Muséums fur Kunstgewerbe und Altertiimer, 9, 1928, s. 14; Z. Ś wiechowski, Architektura na
Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955, s. 365, il. 547.
21 Np. kapitele z Stiftskirche we Freckenhorst i z St. Patroklikirche w Soest.
22 Ił. u W. Junga, Die ehemalige Pràmonstratenser-Stiftskirche Knechtsteden, Dusseldorf 1956, il. 51, 53.
23 Nickel, Untersuchungen..., s. 48.
24 Por. A. Grabar, Recherches sur les sources juives de l'art paléochrétien, „Cahiers Archéologiques", 11, 1960, s. 45 nn,
il- 8,10.
25 Stiickelberg, Langobardische Plastik, Mûnchen 1909, s. 51, fig. 72.
26 Na jednym z kapiteli absydy północnej — świecznik jest tu namalowany.
77
6. Strzelno, kościół klasztorny, kapitel północno-zachodniej 7. Strzelno, kościół klasztorny, kapitel północno-zachodniej
kolumny w nawie głównej kolumny w nawie głównej
nych XII w.19 W najbliższej okolicy występuje lilia na głowicy południowej kolumny w Trzemesznie.
Rzadziej pojawia się motyw rozety. Występuje on jednak także pośród interesującego nas kręgu zabyt-
ków, jak świadczą kapitele z Seckau i Lippoldsberge. Koncentrycznie ułożone półkola odnajdujemy
z kolei na olbrzymim kapitelu, pochodzącym z przejętego przez norbertanów opactwa benedyktyń-
skiego na Ołbinie we Wrocławiu20. Motyw ten nierzadki jest w kościołach Westfalii21. Odnajdujemy
go ponadto w norbertańskim Knechtsteden, gdzie także występuje głowica kostkowa, ożywiona wypukłym
równoramiennym krzyżem, wpisanym w półkole ścianek bocznych22.
Temat genezy poszczególnych motywów występujących na głowicach kolumn strzelneńskich wy-
kracza nieco poza ramy tego opracowania. Nie można jednak nie zwrócić uwagi, że przesłanki dla tego
rodzaju dociekań zawiera szereg publikacji. Tak np. niektórzy spośród autorów opowiadają się za pół-
nocnowłoskim pochodzeniem lilii jako motywu na głowicach kostkowych23. Stosowaną przez nich ar-
gumentację można by z równie dobrym powodzeniem rozciągnąć na pozostałe trzy odmiany motywów
występujących w Strzelnie. W XII w., jak się wydaje, były to motywy zupełnie zasymilowane w archi-
tektonicznej plastyce saskiej, pozbawione swego pierwotnego symbolicznego znaczenia. Zjawisko to
można obserwować ze szczególną wyrazistością na motywie koncentrycznych półkoli. Motyw ten, jak
się wydaje, pochodzi od późnoantycznych kapiteli palestyńskich, w których pomiędzy pędami hélices
osadzony jest siedmioramienny świecznik — menorah24. W tej postaci widzimy go jeszcze na północno-
włoskim kapitelu kostkowym z Ventimiglia25, jak również w jego południowoniemieckim odpowied-
niku z opactwa w Prufening26. W północnonicmieckich przykładach natomiast poprzez opuszczenie
stopy świecznika powstaje surowy, geometryczny ornament z koncentrycznych półkoli.
Jedynym nosicielem określonych treści zdaje się być pośród głowic strzelneńskich kapitel figuralny
-
z 7
19 Z racji wystawy „Kunst und Kultur im Weserraum" w Corvey 28 V—15 IX 1966. Można tam było oglądać kapitele
7 kościołów klasztornych XII w., jak Alpern, Gehrden, Hildesheim (St. Godehard), Lippoldsberg, Liigde, Soest (St. Petri),
Willebadessen.
20 Ilustracje reprodukują: W. Giittel, Die architektonische Gestaltung der romanischen S. Vinzenzkirche auf dem Elbing bei
Breslau, [w:] Jhb. des Schlesischen Muséums fur Kunstgewerbe und Altertiimer, 9, 1928, s. 14; Z. Ś wiechowski, Architektura na
Śląsku do połowy XIII wieku, Warszawa 1955, s. 365, il. 547.
21 Np. kapitele z Stiftskirche we Freckenhorst i z St. Patroklikirche w Soest.
22 Ił. u W. Junga, Die ehemalige Pràmonstratenser-Stiftskirche Knechtsteden, Dusseldorf 1956, il. 51, 53.
23 Nickel, Untersuchungen..., s. 48.
24 Por. A. Grabar, Recherches sur les sources juives de l'art paléochrétien, „Cahiers Archéologiques", 11, 1960, s. 45 nn,
il- 8,10.
25 Stiickelberg, Langobardische Plastik, Mûnchen 1909, s. 51, fig. 72.
26 Na jednym z kapiteli absydy północnej — świecznik jest tu namalowany.