DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: Fasada ratusza poznańskiego: Recepcja form z traktatu Serlia i antyczny program
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0175
FASADA RATUSZA POZNAŃSKIEGO
169
29. Ratusz w Poznaniu, Geniusz zwycięstwa w arkadzie 30. Ratusz w Poznaniu, Geniusz zwycięstwa w arkadzie
II kondygnacji nad personifikacją Fides II kondygnacji nad Kleopatrą
jest. ten, iż potęga Gdańska wyrosła na dwóch fundamentalnych cnotach: rozumie i równości obywateli
wobec prawa". Nosicielami pojęcia cnót są dwie kolumny korynckie opatrzone atrybutami i napisami112.
5. AUTORSTWO PROGRAMU IDEOWEGO RATUSZA
Projektodawcą architektury był oczywiście Quadro i jego to zasługą stała się ostateczna redakcja
form klasycznych. Ale należy przy tym zaznaczyć, że wysoki poziom tego dzieła był niewątpliwie też
wynikiem wysokich wymagań świadomego sztuki dysponenta miejskiego. Może burmistrzowie i wój-
towie poznańscy swoją postawą, wykształceniem humanistycznym, znawstwem, stworzyli sprzyjający
klimat, zdopingowali tego Komaska do wysiłku twórczego 113. Niejako współautorami przebudowy,
a na pewno autorami programu ideowego, byli przedstawiciele wykształconego patrycjatu poznańskiego,
pełniący na zmianę funkcje gospodarzy miasta. Tak też działo się w innych miastach, w Gdańsku114
czy w Toruniu115. Słusznie więc podkreślił Adam Miłobędzki, że „użytkowy, ideowy i artystyczny pro-
gram renesansowego ratusza poznańskiego odzwierciedlał nową, humanistyczną kulturę patrycjatu naj-
większych miast polskich i jego dążenie do przekształcenia rynku ze średniowiecznego targu w repre-
zentacyjny plac nowożytny"116.
Galeria heraldyczna. Imiona zasłużonych patrycjuszy poznańskich, ojców miasta, zostały nam
przekazane w jedynej swego rodzaju galerii heraldycznej — zbiorze gmerków z inicjałami w manie-
rystycznych kartuszach w loggii honorowej pierwszego piętra. Nie wszystkie udało mi się połączyć z imio-
nami burmistrzów czy wójtów działających w okresie wielkiej rozbudowy ratusza. Brak jest na przykład
gmerku Józefa Strusia, dwukrotnego burmistrza w latach 1557—'1559, który był niewątpliwie bardzo
П2 w_ Tomkiewicz, „Alegoria handlu gdańskiego", Izaaka van den Blocke, „Biuletyn Historii Sztuki", R. 16, 1954,
nr 4, s. 412.
113 Należy też zwrócić uwagę na interesujący fakt, że w niektórych księgozbiorach mieszczańskich znajdowały się trak-
taty architektoniczne i inne publikacje dotyczące sztuki, np. Szymon Quitemberg (zm. 1577) posiadał traktat Leona Battisty
Albertiego, De re aedificatoria, natomiast w bibliotece doktora Wojciecha Wioski (zm. 1597) znajdowało się słynne dzieło
G. Vasariego, Le pite depiù eccellentipittori, architetti e scultori italiani (zob. M. Kramperowa i W. Maisel, op. cit., s. 271, 283).
114 E. Iwanoyko, op. cit., s. 27—28.
115 Bardzo znamiennym przykładem jest szczegółowa instrukcja, dana malarzowi gdańskiemu Antoniemu Molierowi
przez Radę m. Torunia, przez samego burmistrza Henryka Strobanda, zredagowana z określeniem dokładnego programu
ikonograficznego malowideł, a nawet z wskazaniem kompendiów graficznych, z których malarz zaczerpnąć miał wzory do
przedstawień symbolicznych (zob. J. Puciata-Pawłowska, Z dziejów stosunków artystycznych Torunia i Gdańska w XVI
i XVII wieku, [w:] Teka Komisji Historii Sztuki, t. 1, Toruń 1959, s. 183).
116 A. Miłobędzki, Zarys dziejów..., s. 107.
169
29. Ratusz w Poznaniu, Geniusz zwycięstwa w arkadzie 30. Ratusz w Poznaniu, Geniusz zwycięstwa w arkadzie
II kondygnacji nad personifikacją Fides II kondygnacji nad Kleopatrą
jest. ten, iż potęga Gdańska wyrosła na dwóch fundamentalnych cnotach: rozumie i równości obywateli
wobec prawa". Nosicielami pojęcia cnót są dwie kolumny korynckie opatrzone atrybutami i napisami112.
5. AUTORSTWO PROGRAMU IDEOWEGO RATUSZA
Projektodawcą architektury był oczywiście Quadro i jego to zasługą stała się ostateczna redakcja
form klasycznych. Ale należy przy tym zaznaczyć, że wysoki poziom tego dzieła był niewątpliwie też
wynikiem wysokich wymagań świadomego sztuki dysponenta miejskiego. Może burmistrzowie i wój-
towie poznańscy swoją postawą, wykształceniem humanistycznym, znawstwem, stworzyli sprzyjający
klimat, zdopingowali tego Komaska do wysiłku twórczego 113. Niejako współautorami przebudowy,
a na pewno autorami programu ideowego, byli przedstawiciele wykształconego patrycjatu poznańskiego,
pełniący na zmianę funkcje gospodarzy miasta. Tak też działo się w innych miastach, w Gdańsku114
czy w Toruniu115. Słusznie więc podkreślił Adam Miłobędzki, że „użytkowy, ideowy i artystyczny pro-
gram renesansowego ratusza poznańskiego odzwierciedlał nową, humanistyczną kulturę patrycjatu naj-
większych miast polskich i jego dążenie do przekształcenia rynku ze średniowiecznego targu w repre-
zentacyjny plac nowożytny"116.
Galeria heraldyczna. Imiona zasłużonych patrycjuszy poznańskich, ojców miasta, zostały nam
przekazane w jedynej swego rodzaju galerii heraldycznej — zbiorze gmerków z inicjałami w manie-
rystycznych kartuszach w loggii honorowej pierwszego piętra. Nie wszystkie udało mi się połączyć z imio-
nami burmistrzów czy wójtów działających w okresie wielkiej rozbudowy ratusza. Brak jest na przykład
gmerku Józefa Strusia, dwukrotnego burmistrza w latach 1557—'1559, który był niewątpliwie bardzo
П2 w_ Tomkiewicz, „Alegoria handlu gdańskiego", Izaaka van den Blocke, „Biuletyn Historii Sztuki", R. 16, 1954,
nr 4, s. 412.
113 Należy też zwrócić uwagę na interesujący fakt, że w niektórych księgozbiorach mieszczańskich znajdowały się trak-
taty architektoniczne i inne publikacje dotyczące sztuki, np. Szymon Quitemberg (zm. 1577) posiadał traktat Leona Battisty
Albertiego, De re aedificatoria, natomiast w bibliotece doktora Wojciecha Wioski (zm. 1597) znajdowało się słynne dzieło
G. Vasariego, Le pite depiù eccellentipittori, architetti e scultori italiani (zob. M. Kramperowa i W. Maisel, op. cit., s. 271, 283).
114 E. Iwanoyko, op. cit., s. 27—28.
115 Bardzo znamiennym przykładem jest szczegółowa instrukcja, dana malarzowi gdańskiemu Antoniemu Molierowi
przez Radę m. Torunia, przez samego burmistrza Henryka Strobanda, zredagowana z określeniem dokładnego programu
ikonograficznego malowideł, a nawet z wskazaniem kompendiów graficznych, z których malarz zaczerpnąć miał wzory do
przedstawień symbolicznych (zob. J. Puciata-Pawłowska, Z dziejów stosunków artystycznych Torunia i Gdańska w XVI
i XVII wieku, [w:] Teka Komisji Historii Sztuki, t. 1, Toruń 1959, s. 183).
116 A. Miłobędzki, Zarys dziejów..., s. 107.