DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0185
RES-IMAGINES 179
z 2. poł. XVII w. i Borecznie z początku XVIII w. (na
Mazurach)2, w Ołoboku z lat 1779—1799 (w Wiel-
kopolsce)3 oraz Wiśle Małej z 1780 г., wykonane
przez Jana Prackera z Cieszyna (ryc. I)4 i w Cwi-
ïdicach, także z XVIII w. (na Śląsku)5. Dwie pierw-
sze z wymienionych należały pierwotnie do wypo-
sażenia kościołów ewangelickich. W drugim
rozwiązaniu, znacznie bardziej rozpowszechnio-
nym, anioł (niekiedy kilka aniołków) pełni rolę ka-
riatydy, dźwigając ponad głową czarę. Chrzcielnice
takie rozpowszechnione są na Śląsku; występują
też w Wielkopolsce, na Pomorzu oraz w Mało-
polsce. Pochodzą one z XVII i XVIII w.; przeważ-
nie są to dość prymitywne wytwory lokalnych
warsztatów. Jako wyróżniające się poziomem arty-
stycznym zasługują na wymienienie kariatydowe
chrzcielnice z aniołami : we Frydmanie, wykonana
zapewne w latach 1751—'1771 (ryc. 2)6, oraz w Nie-
dzicy z ok. 1770 r.7 Swobodnie rzeźbione anioły,
przedstawione w skomplikowanych pozach, pod-
trzymują lekkie, choć bogato zdobione czary o wy- -
sokich pokrywach utworzonych ze spiętych esownic.
Takie potraktowanie chrzcielnic, w których docho-
dzi do głosu przede wszystkim rzeźba, włącza je
ściśle w prawic jednolite, późnobarokowe wyposa-
żenia wnętrz wymienionych kościołów.
Oba wyodrębnione typy chrzcielnic posiadają
liczne analogie w baroku austriackim i niemieckim8.
Występowanie aniołów na chrzcielnicach po- ^Ш^жЁ1 Ш^кч
siada długotrwałą tradycję średniowieczną, która
ma swe źródło w przeświadczeniu o uczestnictwie
aniołów przy chrzcie Chrystusa i ich pośredniczeniu
w otrzymywaniu łask z okazji chrztu9. Ze względu
na ogromne rozpowszechnienie trudno jednak do- 3. Monstrancja z 1752 r. w kościele parafialnym
patrywać się we wszystkich barokowych chrzciel- w s°kolinie
nicach z aniołami treści ideowych—jest to możli-
we w odniesieniu do typu chrzcielnic w kształcie anioła trzymającego przed sobą misę lub czarę.
Dosyć licznie zachowały się również świeczniki w formie anioła podtrzymującego lichtarz. Świeczniki
takie wykonywane były zarówno w XVII w. (np. w kościele parafialnym w Wiśniczu Nowym)10, jak
Sam
2 T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek, Katalog zabytków sztuki u> Polsce, Woj. olsztyńskie, Powiat morągski,
(maszynopis w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie oraz fotografie tamże).
3 A. Kodurowa i inni, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 5, Woj. poznańskie, Powiat ostrowski, Warszawa 1958, s. 10,
fig. 24.
4 T. Dobrowolski, Budowa i urządzenie drewnianego kościoła w Małej Wiśle na Śląsku, odbitka z Roczników To-
warzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, 3, [Katowice] 1932, s. 20.
5 T. Chrzanowski, M. Kornecki, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 6, Woj. katowickie, Powiat pszczyński, War-
szawa 1961, s. 4, fig. 31.
6 T. Szydłowski, Zabytki sztuki w Polsce, Inwentarz topograficzny, 1, Powiat nowotarski, Warszawa 1938, s. 51, 99.
7 Szydłowski, op. cit., s. 110, 114, fig. 144.
8 Por. M. Riesenhuber, Die kirchliche Barockkunst in Ósterreich, Linz 1924, tabl. 49 i 121; O. Schmitt, E. Gall,
Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, 5, H. 52—53, Stuttgart 1960, szp. 401—402, fig. 105 na szp. 511 (sub voce Engel,
орг. K. A. Wirth).
9 Schmitt, Gall, op. cit., szp. 393, 400—401; L. Schreger, Bildnis der Engel, Freiburg im Breisgau 1940, s. 11—13.
10 J. E. Dutkiewicz, Katalog zabytków sztuki u> Polsce, 1, Woj. krakowskie, Powiat bocheński, Warszawa 1953, s. 61.
z 2. poł. XVII w. i Borecznie z początku XVIII w. (na
Mazurach)2, w Ołoboku z lat 1779—1799 (w Wiel-
kopolsce)3 oraz Wiśle Małej z 1780 г., wykonane
przez Jana Prackera z Cieszyna (ryc. I)4 i w Cwi-
ïdicach, także z XVIII w. (na Śląsku)5. Dwie pierw-
sze z wymienionych należały pierwotnie do wypo-
sażenia kościołów ewangelickich. W drugim
rozwiązaniu, znacznie bardziej rozpowszechnio-
nym, anioł (niekiedy kilka aniołków) pełni rolę ka-
riatydy, dźwigając ponad głową czarę. Chrzcielnice
takie rozpowszechnione są na Śląsku; występują
też w Wielkopolsce, na Pomorzu oraz w Mało-
polsce. Pochodzą one z XVII i XVIII w.; przeważ-
nie są to dość prymitywne wytwory lokalnych
warsztatów. Jako wyróżniające się poziomem arty-
stycznym zasługują na wymienienie kariatydowe
chrzcielnice z aniołami : we Frydmanie, wykonana
zapewne w latach 1751—'1771 (ryc. 2)6, oraz w Nie-
dzicy z ok. 1770 r.7 Swobodnie rzeźbione anioły,
przedstawione w skomplikowanych pozach, pod-
trzymują lekkie, choć bogato zdobione czary o wy- -
sokich pokrywach utworzonych ze spiętych esownic.
Takie potraktowanie chrzcielnic, w których docho-
dzi do głosu przede wszystkim rzeźba, włącza je
ściśle w prawic jednolite, późnobarokowe wyposa-
żenia wnętrz wymienionych kościołów.
Oba wyodrębnione typy chrzcielnic posiadają
liczne analogie w baroku austriackim i niemieckim8.
Występowanie aniołów na chrzcielnicach po- ^Ш^жЁ1 Ш^кч
siada długotrwałą tradycję średniowieczną, która
ma swe źródło w przeświadczeniu o uczestnictwie
aniołów przy chrzcie Chrystusa i ich pośredniczeniu
w otrzymywaniu łask z okazji chrztu9. Ze względu
na ogromne rozpowszechnienie trudno jednak do- 3. Monstrancja z 1752 r. w kościele parafialnym
patrywać się we wszystkich barokowych chrzciel- w s°kolinie
nicach z aniołami treści ideowych—jest to możli-
we w odniesieniu do typu chrzcielnic w kształcie anioła trzymającego przed sobą misę lub czarę.
Dosyć licznie zachowały się również świeczniki w formie anioła podtrzymującego lichtarz. Świeczniki
takie wykonywane były zarówno w XVII w. (np. w kościele parafialnym w Wiśniczu Nowym)10, jak
Sam
2 T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek, Katalog zabytków sztuki u> Polsce, Woj. olsztyńskie, Powiat morągski,
(maszynopis w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie oraz fotografie tamże).
3 A. Kodurowa i inni, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 5, Woj. poznańskie, Powiat ostrowski, Warszawa 1958, s. 10,
fig. 24.
4 T. Dobrowolski, Budowa i urządzenie drewnianego kościoła w Małej Wiśle na Śląsku, odbitka z Roczników To-
warzystwa Przyjaciół Nauk na Śląsku, 3, [Katowice] 1932, s. 20.
5 T. Chrzanowski, M. Kornecki, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 6, Woj. katowickie, Powiat pszczyński, War-
szawa 1961, s. 4, fig. 31.
6 T. Szydłowski, Zabytki sztuki w Polsce, Inwentarz topograficzny, 1, Powiat nowotarski, Warszawa 1938, s. 51, 99.
7 Szydłowski, op. cit., s. 110, 114, fig. 144.
8 Por. M. Riesenhuber, Die kirchliche Barockkunst in Ósterreich, Linz 1924, tabl. 49 i 121; O. Schmitt, E. Gall,
Reallexikon zur deutschen Kunstgeschichte, 5, H. 52—53, Stuttgart 1960, szp. 401—402, fig. 105 na szp. 511 (sub voce Engel,
орг. K. A. Wirth).
9 Schmitt, Gall, op. cit., szp. 393, 400—401; L. Schreger, Bildnis der Engel, Freiburg im Breisgau 1940, s. 11—13.
10 J. E. Dutkiewicz, Katalog zabytków sztuki u> Polsce, 1, Woj. krakowskie, Powiat bocheński, Warszawa 1953, s. 61.