DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0190
184
JAN SAMEK
10. Ołtarz boczny z 2. ćwierci XVII w. w kościele 11. Ołtarz; z końca XVII w. w kaplicy Matki Boskiej Lore-
parafialnym w Bieczu tańskiej przy kościele parafialnym w Książnicach Wielkich
porównywać ze względu na ogromne różnice w poziomie artystycznym. Na pierwsze miejsce zdecy-
dowanie wysuwa się retabulum wrocławskie31; skromniejsze rozwiązanie reprezentuje ołtarz z Szewnej,
najprostsze ołtarz w Nowosiółkach. Do łączenia ich w jedną grupę upoważnia zastosowanie we wszystkich
wypadkach na mensie Arki Przymierza połączonej kompozycyjnie z tabernakulum.
Odmienne, bardziej skomplikowane rozwiązanie zastosowano w monstrancji poznańskiej (ryc. 6).
Arkę Przymierza, w której umieszczone zostało reservaculum dźwigają czterej arcykapłani; u ich stóp,
na kamienistym wzniesieniu stanowiącym podstawę monstrancji, przedstawiono kadzielnicę, kłosy i na-
czynie z winem oraż naczynie z manną. Piąta postać to arcykapłan Aaron z różdżką w ręce, spadający
w przepaść. W dolnej części podstawy przedstawiono postacie leżących Izraelitów na kamienistym
gruncie, gdzie dostrzec można jaszczurki i węża.
O ile ołtarze z Arką Przymierza stanowią stosunkowo proste nawiązanie do przechowywania w Arce
manny będącej prefigurą Eucharystii oraz przekonania, że ponad jej wiekiem (ubłagalnią) miał uka-
zywać się Bóg pod postacią obłoku32, o tyle monstrancja poznańska, nie będąca ilustracją żadnego ze
J. Nowacki (Dzieje archidiecezji poznańskiej, 1, Kościół katedralny w Poznaniu, Poznań 1959, s. 502) podaje, że interesu-
jąca nas monstrancja ofiarowana została do katedry poznańskiej w 1806 r. przez Annę z Radomickich Gurowską, a po-
chodzi z 2. poł. XVIII w., zaś T.Mańkowski (Rzemiosło artystyczne, okres II (1660-1710), [w:] Historia Sztuki Polskiej, 2,
Sztuka nowożytna, Kraków 1965, s. 462) datuje monstrancję na ok. 1706 r. Ponieważ obiekt wykazuje cechy 2. poł., a nawet
schyłku XVIII w., atrybucja Eckhardtówny wydaje się być słuszna.
31 Retabulum w kaplicy elektorskiej dokładnie omawia Mossakowski, Kaplica elektorska przy katedrze we Wrocła-
wiu, s. 198, 208.
32 Liber Exodi, XVI, 33; Epistoła Beati Pauli Apostoli ad Hebraeos, IX, 4; por. L. Réau, Iconographie de l'art chrétien, II,
cz. 1, Paris 1956, s. 199; Encyklopedia kościelna, wyd. M. Nowodworski, 1, Warszawa 1878, s. 406 (sub voce Arka przymie-
rzaj орг. ks. W. K.).
JAN SAMEK
10. Ołtarz boczny z 2. ćwierci XVII w. w kościele 11. Ołtarz; z końca XVII w. w kaplicy Matki Boskiej Lore-
parafialnym w Bieczu tańskiej przy kościele parafialnym w Książnicach Wielkich
porównywać ze względu na ogromne różnice w poziomie artystycznym. Na pierwsze miejsce zdecy-
dowanie wysuwa się retabulum wrocławskie31; skromniejsze rozwiązanie reprezentuje ołtarz z Szewnej,
najprostsze ołtarz w Nowosiółkach. Do łączenia ich w jedną grupę upoważnia zastosowanie we wszystkich
wypadkach na mensie Arki Przymierza połączonej kompozycyjnie z tabernakulum.
Odmienne, bardziej skomplikowane rozwiązanie zastosowano w monstrancji poznańskiej (ryc. 6).
Arkę Przymierza, w której umieszczone zostało reservaculum dźwigają czterej arcykapłani; u ich stóp,
na kamienistym wzniesieniu stanowiącym podstawę monstrancji, przedstawiono kadzielnicę, kłosy i na-
czynie z winem oraż naczynie z manną. Piąta postać to arcykapłan Aaron z różdżką w ręce, spadający
w przepaść. W dolnej części podstawy przedstawiono postacie leżących Izraelitów na kamienistym
gruncie, gdzie dostrzec można jaszczurki i węża.
O ile ołtarze z Arką Przymierza stanowią stosunkowo proste nawiązanie do przechowywania w Arce
manny będącej prefigurą Eucharystii oraz przekonania, że ponad jej wiekiem (ubłagalnią) miał uka-
zywać się Bóg pod postacią obłoku32, o tyle monstrancja poznańska, nie będąca ilustracją żadnego ze
J. Nowacki (Dzieje archidiecezji poznańskiej, 1, Kościół katedralny w Poznaniu, Poznań 1959, s. 502) podaje, że interesu-
jąca nas monstrancja ofiarowana została do katedry poznańskiej w 1806 r. przez Annę z Radomickich Gurowską, a po-
chodzi z 2. poł. XVIII w., zaś T.Mańkowski (Rzemiosło artystyczne, okres II (1660-1710), [w:] Historia Sztuki Polskiej, 2,
Sztuka nowożytna, Kraków 1965, s. 462) datuje monstrancję na ok. 1706 r. Ponieważ obiekt wykazuje cechy 2. poł., a nawet
schyłku XVIII w., atrybucja Eckhardtówny wydaje się być słuszna.
31 Retabulum w kaplicy elektorskiej dokładnie omawia Mossakowski, Kaplica elektorska przy katedrze we Wrocła-
wiu, s. 198, 208.
32 Liber Exodi, XVI, 33; Epistoła Beati Pauli Apostoli ad Hebraeos, IX, 4; por. L. Réau, Iconographie de l'art chrétien, II,
cz. 1, Paris 1956, s. 199; Encyklopedia kościelna, wyd. M. Nowodworski, 1, Warszawa 1878, s. 406 (sub voce Arka przymie-
rzaj орг. ks. W. K.).