DOI issue:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI article:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0191
RES-IMAGINES
185
12. Ambona z 1671 г. (?) w kościele Klarysek 13. Monstrancja z 1671 r. w dawnym kościele cystersów
w Starym Sączu w Henrykowie
zdarzeń opisanych w Piśmie Świętym, realizuje program posiadający sens alegoryczny33. Zobrazowano
w niej kapłaństwo i ofiary starotestamentowe (arcykapłani, kadzielnica) oraz odrzucenie ofiar Starego
Zakonu i zastąpienie ich przez nową ofiarę (spadający Aaron, naczynie z winem i kłosy)34, wreszcie jej
rolę jako pokarmu duchowego, przez analogie do manny, która utrzymała Izraelitów przy życiu w nie-
bezpiecznej i trudnej wędrówce przez pustynię (leżący Izraelici, kamienie, jaszczurki)35.
W ramach res-imagines monstrancja z Poznania stanowi kompozycję w pełni zasługującą na to miano,
nawet skrajną na skutek zdecydowanej przewagi tematu nad przedmiotem. Uwarunkował on w całości
kształt monstrancji; nawet podstawa odbiega od powszechnie stosowanych form. Właściwie monstrancja
z Poznania ma charakter rzeźbionej grupy figuralnej, mieszczącej reservaculum. Takie potraktowanie
sprawiło, że jest to rozwiązanie wymowne i ekspresyjne, ale równocześnie trudne do użytkowania,
dlatego też zapewne nie było powtarzane.
Jako przykłady realizacji tematu Arki Przymierza w sztuce zachodnioeuropejskiej przytoczyć można
monstrancję w kościele Św. Józefa w Weiden w Bawarii z ok. 1700 r. roboty augsburskiej36 i rokokową
w Garsten w Styrii37 (obie z plastycznym przedstawieniem Arki Przymierza pod reservaculum) oraz
33 Pomocy przy rozwiązaniu programu ikonograficznego monstrancji z katedry poznańskiej udzielił mi ks. mgr Wła-
dysław Szczebak, któremu składam na tym miejscu podziękowanie.
34 Prophetia Malachiae, I, И; II, 4-9, 13.
35 Liber Exodi, XVI, 4, 32—33, 35.
36 Ausstellung, Kirchliche Kunstschàtze aus Bayern, s. 38, poz. 198 ryc. 55; Eucharistia, Deutsche eucharistische Kunst, Miin-
chen 1960, s. 132, poz. 227.
37 Riesenhuber, op. cit., s. 177, tabl. 142.
185
12. Ambona z 1671 г. (?) w kościele Klarysek 13. Monstrancja z 1671 r. w dawnym kościele cystersów
w Starym Sączu w Henrykowie
zdarzeń opisanych w Piśmie Świętym, realizuje program posiadający sens alegoryczny33. Zobrazowano
w niej kapłaństwo i ofiary starotestamentowe (arcykapłani, kadzielnica) oraz odrzucenie ofiar Starego
Zakonu i zastąpienie ich przez nową ofiarę (spadający Aaron, naczynie z winem i kłosy)34, wreszcie jej
rolę jako pokarmu duchowego, przez analogie do manny, która utrzymała Izraelitów przy życiu w nie-
bezpiecznej i trudnej wędrówce przez pustynię (leżący Izraelici, kamienie, jaszczurki)35.
W ramach res-imagines monstrancja z Poznania stanowi kompozycję w pełni zasługującą na to miano,
nawet skrajną na skutek zdecydowanej przewagi tematu nad przedmiotem. Uwarunkował on w całości
kształt monstrancji; nawet podstawa odbiega od powszechnie stosowanych form. Właściwie monstrancja
z Poznania ma charakter rzeźbionej grupy figuralnej, mieszczącej reservaculum. Takie potraktowanie
sprawiło, że jest to rozwiązanie wymowne i ekspresyjne, ale równocześnie trudne do użytkowania,
dlatego też zapewne nie było powtarzane.
Jako przykłady realizacji tematu Arki Przymierza w sztuce zachodnioeuropejskiej przytoczyć można
monstrancję w kościele Św. Józefa w Weiden w Bawarii z ok. 1700 r. roboty augsburskiej36 i rokokową
w Garsten w Styrii37 (obie z plastycznym przedstawieniem Arki Przymierza pod reservaculum) oraz
33 Pomocy przy rozwiązaniu programu ikonograficznego monstrancji z katedry poznańskiej udzielił mi ks. mgr Wła-
dysław Szczebak, któremu składam na tym miejscu podziękowanie.
34 Prophetia Malachiae, I, И; II, 4-9, 13.
35 Liber Exodi, XVI, 4, 32—33, 35.
36 Ausstellung, Kirchliche Kunstschàtze aus Bayern, s. 38, poz. 198 ryc. 55; Eucharistia, Deutsche eucharistische Kunst, Miin-
chen 1960, s. 132, poz. 227.
37 Riesenhuber, op. cit., s. 177, tabl. 142.