DOI issue:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI article:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0192
186
JAN SAMEK
będącą, niewątpliwie importem pusz-
kę na komunikanty w kościele Św.
Mikołaja w Bielsku z 1760 r.38
Tematem znanym niemal z jed-
nej tylko realizacji jest Wydobycie
przez Mojżesza wody ze skały.
Zobrazowany on został w rokoko-
wym lawaterzu w kościele parafial-
nym w Dukli (ryc. 7)39. Lawaterz
dukielski wypełnia konchowo zam-
kniętą wnękę w zachodniej ścianie
zakrystii. "We wnęce tej przedstawiono
plastycznie scenę Wydobycia wody
ze skały. Jako materiał posłużyła
miedziana blacha, kuta i pozłacana.
Właściwie nic nie zdradza przezna-
czenia. Dopiero gdy uruchamiany
był mechanizm (obecnie nieczynny),
Mojżesz uderzał laską w skałę, a z u-
krytego zbiorniczka wypływała wo-
da. Sięgnięto tu po efekt iluzji niemal
teatralnej, zgodny z tendencjami sztu-
ki późnego baroku. Według danych
archiwalnych (w interpretacji Świey-
kowskiego) lawaterz dukielski zaku-
piono w Bracławiu w 1753 г.; nisza
i zdobiące ją obramienie mogły pow-
stać później, w 1764 r.40
Do omawianego tematu zaliczyć
można warunkowo chrzcielnicę w
kościele ewangelickim w Kluczborku,
wykonaną wraz z całym wyposaże-
niem około 1750 r. przez Leopolda
Jaschke z Wrocławia (ryc. 8)41. Wła^
ściwy chrzcielnicom kształt kielicha
14. Ambona z 1718—20 w kościele parafialnym w Dusznikach zatarty został przez miękko, ma-
lowniczo potraktowaną dekorację гсь
kokową, spośród której, od pokrywy z grupą Chrztu w Jordanie po utworzoną ze skał podstawę, wy-
dobywają się kaskady wody. Ponieważ w ołtarzu głównym w tymże kościele umieszczono, jako
odpowiadające sobie, posągi Mojżesza i św. Jana Chrzciciela, które to zestawienie jest często spotykane
w śląskich kościołach ewangelickich, wolno przypuszczać, że w łduczborskiej chrzcielnicy chciano także
38 Odkryta przez autora w czasie objazdu redakcyjnego powiatu bielskiego, jest przedmiotem osobnej monografii
(J. Samek, Puszka w kształcie Arki Przymierza w kościele Św. Mikołaja w Bielsku, „Biul. Hist. Szt.u, XXXI, 1969, nr 2, s.
199—208).
39 Por. E. Swieykowski, Monografia Dukli, Studia do historii sztuki i kultury wieku XVIII w Polsce, Kraków
1903, s. 116.
40 Swieykowski, op. cit., s. 116 i aneks XIII na s. 171 według Mańkowskiego (Lwowska rzeźba rokokowa,
Lwów 1937, s. 11, przypis 166 na s. 153) lawaterz dukielski może być identyczny z wykonanym do katedry we Lwowie
przed 1777 r. (podług projektu Piotra Polejowskiego), który „miał prezentować Mojżesza bijącego w skałę skąd wytry-
ska woda". Hipoteza Mańkowskiego jest mało prawdopodobna ze względu na słaby poziom artystyczny lawaterza
w Dukli.
41 W. Krause, Grunriss eines Lexikons biUender Kiinstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfàngen bis
zur Mitte des. 19. Jahrhunderts, 1, Oppeln 1933; s. 145; T. Chrzanowski, A. Ciechanowiecki, Katalog zabytków sztuki
w Polsce, 1, Woj. opolskie, Powiat kluczborski, Warszawa 1960, s. 23.
JAN SAMEK
będącą, niewątpliwie importem pusz-
kę na komunikanty w kościele Św.
Mikołaja w Bielsku z 1760 r.38
Tematem znanym niemal z jed-
nej tylko realizacji jest Wydobycie
przez Mojżesza wody ze skały.
Zobrazowany on został w rokoko-
wym lawaterzu w kościele parafial-
nym w Dukli (ryc. 7)39. Lawaterz
dukielski wypełnia konchowo zam-
kniętą wnękę w zachodniej ścianie
zakrystii. "We wnęce tej przedstawiono
plastycznie scenę Wydobycia wody
ze skały. Jako materiał posłużyła
miedziana blacha, kuta i pozłacana.
Właściwie nic nie zdradza przezna-
czenia. Dopiero gdy uruchamiany
był mechanizm (obecnie nieczynny),
Mojżesz uderzał laską w skałę, a z u-
krytego zbiorniczka wypływała wo-
da. Sięgnięto tu po efekt iluzji niemal
teatralnej, zgodny z tendencjami sztu-
ki późnego baroku. Według danych
archiwalnych (w interpretacji Świey-
kowskiego) lawaterz dukielski zaku-
piono w Bracławiu w 1753 г.; nisza
i zdobiące ją obramienie mogły pow-
stać później, w 1764 r.40
Do omawianego tematu zaliczyć
można warunkowo chrzcielnicę w
kościele ewangelickim w Kluczborku,
wykonaną wraz z całym wyposaże-
niem około 1750 r. przez Leopolda
Jaschke z Wrocławia (ryc. 8)41. Wła^
ściwy chrzcielnicom kształt kielicha
14. Ambona z 1718—20 w kościele parafialnym w Dusznikach zatarty został przez miękko, ma-
lowniczo potraktowaną dekorację гсь
kokową, spośród której, od pokrywy z grupą Chrztu w Jordanie po utworzoną ze skał podstawę, wy-
dobywają się kaskady wody. Ponieważ w ołtarzu głównym w tymże kościele umieszczono, jako
odpowiadające sobie, posągi Mojżesza i św. Jana Chrzciciela, które to zestawienie jest często spotykane
w śląskich kościołach ewangelickich, wolno przypuszczać, że w łduczborskiej chrzcielnicy chciano także
38 Odkryta przez autora w czasie objazdu redakcyjnego powiatu bielskiego, jest przedmiotem osobnej monografii
(J. Samek, Puszka w kształcie Arki Przymierza w kościele Św. Mikołaja w Bielsku, „Biul. Hist. Szt.u, XXXI, 1969, nr 2, s.
199—208).
39 Por. E. Swieykowski, Monografia Dukli, Studia do historii sztuki i kultury wieku XVIII w Polsce, Kraków
1903, s. 116.
40 Swieykowski, op. cit., s. 116 i aneks XIII na s. 171 według Mańkowskiego (Lwowska rzeźba rokokowa,
Lwów 1937, s. 11, przypis 166 na s. 153) lawaterz dukielski może być identyczny z wykonanym do katedry we Lwowie
przed 1777 r. (podług projektu Piotra Polejowskiego), który „miał prezentować Mojżesza bijącego w skałę skąd wytry-
ska woda". Hipoteza Mańkowskiego jest mało prawdopodobna ze względu na słaby poziom artystyczny lawaterza
w Dukli.
41 W. Krause, Grunriss eines Lexikons biUender Kiinstler und Kunsthandwerker in Oberschlesien von den Anfàngen bis
zur Mitte des. 19. Jahrhunderts, 1, Oppeln 1933; s. 145; T. Chrzanowski, A. Ciechanowiecki, Katalog zabytków sztuki
w Polsce, 1, Woj. opolskie, Powiat kluczborski, Warszawa 1960, s. 23.