DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0199
RES-IMAGINES
193
mogło tu być Drzewo Jessego w ołtarzu
Wita Stwosza w kościele Mariackim.
Przemawiają za tym dwa argumenty :
w płaskorzeźbach stall w prezbiterium
kościoła Mariackiego, wykonanych ok.
1635 г., znajduje się najwcześniejsze ze
znanych nam siedemnastowiecznych
przedstawień Drzewa Jessego w Polsce77 ;
w XVII w. temat Drzewa Jessego roz-
powszechnił się właśnie w ołtarzach,
wykonywanych, co warto podkreślić,
prawie wyłącznie na terenie Małopolski
w zasięgu oddziaływania środowiska
krakowskiego. Naturalnie sięgano za-
pewne i do wzorów, jakich dostarczała
grafika.
Ostatnim z tematów starotestamen-
towych, jaki możemy wymienić, jest
wyobrażenie wieloryba zaczerpnięte
z biblijnych dziejów Jonasza. Temat ten
zobrazowano w wybitnym i bardzo
oryginalnym dziele sztuki, jakim jest
ambona w kościele w Dusznikach na
Śląsku wykonana w latach 1718-1720
przez snycerza Michała Kôsslera (ryc.
14—'15)78. Ambona z Dusznik, usytuowa-
na przy tęczy w prawym narożniku
kościoła, posiada kształt ogromnego wie-
loryba o skręconym ogonie i rozwartej
paszczy, w której znajduje się miejsce
dla kaznodziei. Poniżej paszczy oraz po-
nad nią dopełniają kompozycji rzeźby
figuralne. Są to ewangeliści z otwartymi
księgami i anioły ugrupowane wokół
księgi (w części dolnej)79 oraz Wizja
Ezechiela, ojcowie Kościoła i Chrystus 22. Ambona z około 1724 r. w kościele parafialnym w Wysokiej Cerkwi
w części górnej.
Dzięki dekoracji figuralnej sens ideowy dusznickiej ambony daje się jasno odczytać. Jest to plastycz-
na realizacja opartego na Ewangelii, typologicznego zestawienia Jonasz—'Chrystus, według którego Jonasz
przebywający trzy dni we wnętrznościach wieloryba, a następnie cudownie ocalony, jest prefigurą
Chrystusa Zmartwychwstałego80. Uzupełnia je zobrazowanie zapowiedzi powszechnego Zmartwych-
wstania, bo tak odczytywana jest Wizja Ezechiela, w której prorok mówi o zmarłych powstających na
Sąd Ostateczny81.
W ambonie z Dusznik istnieje ponadto znakomite dostosowanie tematu do przeznaczenia sprzętu. Jo-
77 T. Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1964, s. 450; fotografia w zbiorach. Instytutu Historii Sztuki UJ.
78 Por. Mayer, op. cit., s. 136; D. Ostecka [Głos w dyskusji na sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki we Wrocławiu, w listopadzie 1968 г.].
79 Obecnie wszystkie napisy na księgach są zamalowane, co utrudnia precyzyjniejszą analizę.
80 Matthaeus, XII, 38—42; Lucas, XI, 29—32. O aktualności tej typologii na Śląsku świadczy obraz z 1752 r. w ko-
ściele filialnym w Pępicach w powiecie brzeskim, ze scenami Ukrzyżowania i Ustanowienia węża miedzianego oraz Zmar-
twychwstania i Ocalenia Jonasza (por. Chrzanowski, Kornecki, Zlat, Powiat brzeski, s. 73, fig. 157).
81 Prophetia Ezechielis, XXXVII.
13 — Rocznik Historii Sztuki, t. VIII
193
mogło tu być Drzewo Jessego w ołtarzu
Wita Stwosza w kościele Mariackim.
Przemawiają za tym dwa argumenty :
w płaskorzeźbach stall w prezbiterium
kościoła Mariackiego, wykonanych ok.
1635 г., znajduje się najwcześniejsze ze
znanych nam siedemnastowiecznych
przedstawień Drzewa Jessego w Polsce77 ;
w XVII w. temat Drzewa Jessego roz-
powszechnił się właśnie w ołtarzach,
wykonywanych, co warto podkreślić,
prawie wyłącznie na terenie Małopolski
w zasięgu oddziaływania środowiska
krakowskiego. Naturalnie sięgano za-
pewne i do wzorów, jakich dostarczała
grafika.
Ostatnim z tematów starotestamen-
towych, jaki możemy wymienić, jest
wyobrażenie wieloryba zaczerpnięte
z biblijnych dziejów Jonasza. Temat ten
zobrazowano w wybitnym i bardzo
oryginalnym dziele sztuki, jakim jest
ambona w kościele w Dusznikach na
Śląsku wykonana w latach 1718-1720
przez snycerza Michała Kôsslera (ryc.
14—'15)78. Ambona z Dusznik, usytuowa-
na przy tęczy w prawym narożniku
kościoła, posiada kształt ogromnego wie-
loryba o skręconym ogonie i rozwartej
paszczy, w której znajduje się miejsce
dla kaznodziei. Poniżej paszczy oraz po-
nad nią dopełniają kompozycji rzeźby
figuralne. Są to ewangeliści z otwartymi
księgami i anioły ugrupowane wokół
księgi (w części dolnej)79 oraz Wizja
Ezechiela, ojcowie Kościoła i Chrystus 22. Ambona z około 1724 r. w kościele parafialnym w Wysokiej Cerkwi
w części górnej.
Dzięki dekoracji figuralnej sens ideowy dusznickiej ambony daje się jasno odczytać. Jest to plastycz-
na realizacja opartego na Ewangelii, typologicznego zestawienia Jonasz—'Chrystus, według którego Jonasz
przebywający trzy dni we wnętrznościach wieloryba, a następnie cudownie ocalony, jest prefigurą
Chrystusa Zmartwychwstałego80. Uzupełnia je zobrazowanie zapowiedzi powszechnego Zmartwych-
wstania, bo tak odczytywana jest Wizja Ezechiela, w której prorok mówi o zmarłych powstających na
Sąd Ostateczny81.
W ambonie z Dusznik istnieje ponadto znakomite dostosowanie tematu do przeznaczenia sprzętu. Jo-
77 T. Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1964, s. 450; fotografia w zbiorach. Instytutu Historii Sztuki UJ.
78 Por. Mayer, op. cit., s. 136; D. Ostecka [Głos w dyskusji na sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki we Wrocławiu, w listopadzie 1968 г.].
79 Obecnie wszystkie napisy na księgach są zamalowane, co utrudnia precyzyjniejszą analizę.
80 Matthaeus, XII, 38—42; Lucas, XI, 29—32. O aktualności tej typologii na Śląsku świadczy obraz z 1752 r. w ko-
ściele filialnym w Pępicach w powiecie brzeskim, ze scenami Ukrzyżowania i Ustanowienia węża miedzianego oraz Zmar-
twychwstania i Ocalenia Jonasza (por. Chrzanowski, Kornecki, Zlat, Powiat brzeski, s. 73, fig. 157).
81 Prophetia Ezechielis, XXXVII.
13 — Rocznik Historii Sztuki, t. VIII