Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

214

JAN SAMEK

paulinów stanowi dzieło dość rzadko spotykane wśród
rzeczy-obrazów, w którym wartość artystyczna nie ustępuje
walorom treściowym. Dobrze wyważona kompozycja, lekkość
dzięki ażurom oraz osiągnięte na skutek zastosowania korala
i emalii walory kolorystyczne, którym towarzyszy wspomniany
już efekt ruchu winnych gron, pozwalają na zaliczenie mon-
strancji ze Skałki do najlepszych osiągnięć polskiego złotnictwa
epoki baroku.

Formę krzaku winnej latorośli nadawano też relikwiarzom.
Relikwiarz taki, zawierający partykułę Krzyża Św., znajduje
się w kościele w Rudnie w powiecie gliwickim; jest to wyrób
raciborskiego złotnika Marcina Weina z 3. ćwierci XVII w.180
Obok krzewu winnej latorośli samodzielnie występuje
jego owoc—.winne grono. Kształt winnego grona ma najczęś-
ciej no dus, co zaobserwować można w kielichach, puszkach
lub relikwiarzach (za przykład może służyć wymieniony po-
wyżej relikwiarz z Rudna).

Podobnie jak owoce winnej latorośli, lecz znacznie rzadziej,
stosowany był w rzemiośle artystycznym owoc granatu.
Wyjątkowy zabytek, dający się W pełni zaliczyć do rzędu
res-imagines, stanowi tu puszka na komunikanty w zbiorach
Muzeum Narodowego w Krakowie, wykonana w Lublinie
przez W. Rotkiela, zapewne z końcem XVIII w. (ryc. 36)181.
Stopa przechodzi tutaj w trzon o formie prostego snopu zboża,
czara zaś ma kształt owocu granatu. Górna część puszki
Rotkiela, mimo dużej różnicy czasowej, przypomina do pew-
nego stopnia naczynia z okresu manieryzmu w formie win-
nego grona lub ananasa182. W stosunku do tych wyrobów
jest to jednak realizacja mniej zręczna na skutek niekorzystnej
51. Ambona z 2. połowy XVIII w. przewagi strony treściowej nad formalną,

w kościele Św. Andrzeja w Krakowie Do mniej rozpowszechnionych przedstawień ze świata

flory należą również kompozycje w kształcie palmy, wy-
stępujące w monstrancjach183. Monstrancje takie zachowały się na graniczących ze sobą tere-
nach województw warszawskiego i białostockiego oraz w województwie lubelskim. Wskazać tu
można obiekty w kościołach parafialnych w Siemiatyczach (ryc. 37)184, Przesmykach185, Mordach186,
Zulinie187 czy Miedniewicach188. Wszystkie wymienione monstrancje realizują tę samą koncepcję. Przede
wszystkim łączy je zastąpienie trzonu i nodusa przez naturalistycznie potraktowaną, owocującą palmę
o rozłożystych liściach. Na niewielkiej wysokości ponad palmą mieści się puszka na hostię w glorii o po-
dwójnym kręgu promieni. Tutaj też, wokół reservaculum, na granicy między kręgami promieni, wystę-

180 Kloss, Rode, Stepf, Eberle, op. cit., s. 62, fig. 120.

181 Nr inw. — IV-Z-2122.

182 por s 244 niniejszej pracy; kształt winnego grona posiada też puszka na komunikanty, roboty norymberskiej z ok.
1540 г., w skarbcu katedralnym w Monachium (por. Eucharistia, Deutsche eucharistische Kunst, s. 105, tabl. 40).

183 por j Samek, Monstrancje w kształcie palmy, [Głos w dyskusji na sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków Sztuki
w Gdańsku, w grudniu 1966 г.]

184 Wiadomość o monstrancji w Siemiatyczach zawdzięczam uprzejmości doc. dr Mariusza Karpowicza.

185 I. Galicka, H. Sygietyńska, D. Kaczmarzyk, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 10, Woj. warszawskie, Powiat
łosicki, Warszawa 1965, s. 22, fig. 45.

186 I. Galicka, H. Sygietyńska, D.Kaczmarzyk, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 10, Woj. warszawskie, Powiat sie-
dlecki, Warszawa 1965, s. 14, fig. 101.

187 T. Sulerzyska, F. Uniechowska, E. Rowińska, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 8, Woj. lubelskie, Powiat kra-
snostawski, Warszawa 1964, s. 82, fig. 126.

188 I. Galicka, M. Sygietyńska, D. Kaczmarzyk, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 10, Woj. warszawskie, Powiat
grodzisko-mazowiecki, Warszawa 1967, s. 20, fig. 95.