DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0222
216
JAN SAMEK
53. Ambona z 2. połowy XVIII w. w kościele 54. Ambona z 1760 r. w kościele Wizytek
Benedyktynów w Tyńcu w Warszawie
nie występują tu liście poziomki(?) (Fragaria); podstawę zaś stanowi kwiat z rodziny łiliowatych. Obie
chrzcielnice stanowią w pełni realizacje rzędu res-imagines ; użyteczność i jej formalne potrzeby zostały tu
całkowicie podporządkowane tematowi. Za jedyne odstępstwo zdradzające przeznaczenie uważać można
niewielką grupę Chrztu w Jordanie, umieszczoną na chrzcielnicy w Jedlcu.
Kształtu tych wyjątkowych w formie chrzcielnic nie potrafimy na razie wytłumaczyć. Pewną wska-
zówkę stanowić może symbolika granatu, który ze względu na dużą ilość nasion w jednym owocu był
wyobrażeniem gminy chrześcijańskiej194.
Kończąc omawianie przedstawień, których źródłem była flora, wymienić należy sporadycznie spo-
tykane kompozycje w kształcie kwiatu róży. Tego rodzaju rozwiązanie występuje w monstrancji ze
Śmigla, wykonanej w 1690 r. (ryc. 40)195. Jej stopa i nodus nie odbiegają od form stosowanych w poznań-
skim złotnictwie XVII w. Dopiero górna część trzonu monstrancji ponad nodusem przybiera kształt
trzech pędów róży. Z nich boczne, krótsze, zakańczają rozwijające się pąki; środkowy wieńczy duży,
nadnaturalnych rozmiarów kwiat róży, pośrodku którego umieszczono reservaculum. Oryginalność
pomysłu i wynikająca zeń ekspresyjność koncepcji to główne walory monstrancji ze Śmigla. Zalety
wykazuje i kompozycja. Środek kwiatu wypełnia puszka na hostię, cały zaś kwiat został wyodrębniony,
jakby celowo, przez cienkie pędy. Razić może tylko pewna sztywność, zrozumiała ze względu na wcze-
sny czas powstania.
Por. Menzel, op. cit., 2, s. 359 (sub voce Granate).
Eckhardt, op. cit., fig. 162 (nic wzmiankowana w tekście).
JAN SAMEK
53. Ambona z 2. połowy XVIII w. w kościele 54. Ambona z 1760 r. w kościele Wizytek
Benedyktynów w Tyńcu w Warszawie
nie występują tu liście poziomki(?) (Fragaria); podstawę zaś stanowi kwiat z rodziny łiliowatych. Obie
chrzcielnice stanowią w pełni realizacje rzędu res-imagines ; użyteczność i jej formalne potrzeby zostały tu
całkowicie podporządkowane tematowi. Za jedyne odstępstwo zdradzające przeznaczenie uważać można
niewielką grupę Chrztu w Jordanie, umieszczoną na chrzcielnicy w Jedlcu.
Kształtu tych wyjątkowych w formie chrzcielnic nie potrafimy na razie wytłumaczyć. Pewną wska-
zówkę stanowić może symbolika granatu, który ze względu na dużą ilość nasion w jednym owocu był
wyobrażeniem gminy chrześcijańskiej194.
Kończąc omawianie przedstawień, których źródłem była flora, wymienić należy sporadycznie spo-
tykane kompozycje w kształcie kwiatu róży. Tego rodzaju rozwiązanie występuje w monstrancji ze
Śmigla, wykonanej w 1690 r. (ryc. 40)195. Jej stopa i nodus nie odbiegają od form stosowanych w poznań-
skim złotnictwie XVII w. Dopiero górna część trzonu monstrancji ponad nodusem przybiera kształt
trzech pędów róży. Z nich boczne, krótsze, zakańczają rozwijające się pąki; środkowy wieńczy duży,
nadnaturalnych rozmiarów kwiat róży, pośrodku którego umieszczono reservaculum. Oryginalność
pomysłu i wynikająca zeń ekspresyjność koncepcji to główne walory monstrancji ze Śmigla. Zalety
wykazuje i kompozycja. Środek kwiatu wypełnia puszka na hostię, cały zaś kwiat został wyodrębniony,
jakby celowo, przez cienkie pędy. Razić może tylko pewna sztywność, zrozumiała ze względu na wcze-
sny czas powstania.
Por. Menzel, op. cit., 2, s. 359 (sub voce Granate).
Eckhardt, op. cit., fig. 162 (nic wzmiankowana w tekście).