Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

222

JAN SAMEK

ściętego od strony retabulum, który wzbogacają po
bokach dwie ścianki. Poszczególne pola świątyńki
i jej części boczne podzielone są kolumnami dźwi-
gającymi belkowanie; kopułkęo zaostrzonej sylwe-
cie pokrywa łuska, wieńczy zaś opięta wolutami la-
tarnia. Właściwe tabernakulum, jak w Muszynie,
znajduje się w cokole; po otwarciu świątyni odsło-
nięty zostaje tron eucharystyczny. Rozbudowaną
architekturę tabernakulum z Krosna uzupełniają
posążki ewangelistów, rzeźba pelikana na szczycie
latarni oraz dekoracja ornamentalna pokrywająca
wszystkie jego człony.

Wysokim poziomem artystycznym wyróżnia
się także tabernakulum w ołtarzu głównym koś-
cioła w Rudawie koło Krakowa (ryc. 47)234. Po-
siada ono kształt centralnej świątyńki na rzucie
czworoboku, zwieńczonej kopułą z latarnią. Jak
59. Ławki wykonane po 1796 r. w kościele w Muszynie i Krośnie, schowek na puszkę mieści się

parafialnym w Rachaniach i i J • -J ■

r 1 w cokole ; ponad mm widoczny jest po otwarciu tron

eucharystyczny. Na zewnątrz cechuje tabernakulum

z Rudawy wyraźne przeprowadzenie podziałów architektonicznych za pomocą kolumn i belkowania,

pozbawionych ornamentów. Wnętrze posiada bogatą dekorację z kasetonami w kopule, wypełnionymi

ornamentem chrząstkowo-małżowinowym. Elementy te pozwalają datować tabernakulum z Rudawy na

ok. poł. XVII w.

W tymże czasie powstało zapewne tabernakulum z XVII w. przechowywane obecnie w Muzeum
Diecezjalnym w Sandomierzu. Zastosowano także formę centralnej świątyńki na rzucie sześcioboku.
Cokół zawiera skrytkę na sanctissimum; część górna wraz z kopułką otwiera się na boki. Architekturę
cyborium uzupełnia skąpa dekoracja ornamentem chrząstkowo-małżowinowym. Tabernakulum w kształ-
cie centralnej, otwierającej się świątyńki znajdowało się również w kościele Dominikanek Na Gródku
w Krakowie, usunięte przed drugą wojną światową. O jego wyglądzie informują fotografie235 oraz niezbyt
dokładna kopia wykonana wraz z nowym ołtarzem głównym. Niezachowane tabernakulum od domini-
kanek było ośmioboczne, zwieńczone kopułką. Ośmioboczne było również wolno stojące, właściwe cybo-
rium umieszczone wewnątrz, które służyło za tron eucharystyczny. Drzwiczki schowka na komunikan-
ty były dostępne przez otwór wycięty we frontowej ściance świątyńki. Silniejsze podziały architektoniczne
oraz dekoracja z motywu akantu wskazują, że tabernakulum to pochodziło już z 2. poł. XVII w.236

Poza Małopolską wymienić można dwa obiekty z granicznych terenów Śląska : w Ostropie i Janko-
wicach Rybnickich. Pierwszy z nich należy do głównego ołtarza w dawnym kościele parafialnym, wy-
konanego w latach 1667—1668 237. Centralna świątyńka posiada rzut ośmioboku, ściętego od strony
retabulum, z kopułką i latarnią. Tabernakulum z Ostropy otwiera się na boki powyżej nieruchomego
cokołu, nie posiada natomiast wyodrębnionego pomieszczenia na puszkę.

Cyborium z Jankowie Rybnickich, pochodzące z XVII w., może z 2. ćwierci stulecia, zachowało
się w stanie daleko posuniętego zniszczenia238. Ma także formę ośmiobocznej świątyńki przykrytej ko-
pułą z latarnią. Jak w Ostropie, otwiera się dopiero powyżej cokołu, który jest wysoki, gdyż
mieści schowek na komunikanty. Oba zabytki ze Śląska, szczególnie tabernakulum w Jankowicach
Rybnickich, cechuje dość niski, niemal prymitywny poziom snycerski.

234 J. Szabłowski, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 1, Woj. krakowskie, Powiat chrzanowski, Warszawa 1952, s. 28;
czas powstania tabernakulum określony tu został na „przed r. 1617 (?)".

235 Archiwum fotograficzne Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, klisze nr 9867—9868.

236 Tabernakulum powstało zapewne współcześnie z wielkim ołtarzem wystawionym z fundacji Katarzyny Zydaczew-
skiej (por. P Pruszcz, Klejnoty stołecznego miasta Krakowa albo kościoły ... Roku Pańskiego 1745, w Krakowie w drukami aka-
demickie], s. 51).

237 Kloss, Rode, Stepf, Eberle, op. cit., s. 120, 121.

238 Por. J. Lepiarczyk, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 6, Woj. katowickie, Powiat rybnicki, Warszawa 1964, s. 14.