DOI issue:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI article:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0229
RES-IMAGINES
223
60. Monstrancja z 1796 r. w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
61. Chrzcielnica z lat 1720—1730 w kościele filialnym w Rychnowie
Wymienione obiekty ze względu na rozmieszczenie określić można mianem małopolskiego typu
tabernakulum w kształcie centralnej, otwieranej świątyńki239. Grupa ta zasługuje na uwagę nie tylko ze
względu na konsekwentnie stosowaną formę centralnej budowli, ale także dlatego, że w większości wy-
padków tabernakula te wykonywane były z myślą o utworzeniu odpowiedniego miejsca dla adoracji
hostii, podczas gdy pomieszczenie na puszkę znajdowało się przeważnie w cokole. Moment ten wpłynął
zapewne na zastosowanie formy centralnej budowli, która rozumiana była jako symbol nieba240.
Poza powyższą, szerzej omówioną grupą powszechnie stosowana była w tabernakulach forma
centralnej świątyni, nie otwierającej się w tak specyficzny sposób; znane są także kompozycje w kształcie
fasady kościoła.
239 Tabernakula w kształcie otwieranej świątyńki, występujące w innych częściach Polski, stanowią odosobnione, indy-
widualne kompozycje (por. M. Gębarowicz, Szkice z historii sztuki XVII w., Prace Wydziału Filologicznego [Towarzys-
twa Naukowego w Toruniu], 16, z. 3, Toruń 1966, s. 108—109, fig. 74, 75, 78, 79.
240 próbę ustalenia genezy i symboliki typu tabernakulum w kształcie centralnej świątyni podjął S. Mossakowski,
Kościół Sakramentek w Warszawie. Charakterystyka i geneza architektury, „Biuletyn Historii Sztuki", 26, 1964, s. 246—250. Omó-
wienie to wymaga jednak szeregu uzupełnień, które sformułujemy na innym miejscu. Marginesowo stwierdzić można, że zba-
danie grupy tabernakulów w kształcie centralnej, otwieranej na boki świątyni stanowić może klucz do ostatecznego odczytania
treści ideowych kościoła Sakramentek w Warszawie, któremu nadano formę przypominającą tabernakulum nie tylko ze
względu na przechowywanie sakramentu ołtarza, lecz także dlatego, że w otwartym tabernakulum lub na nim hostia wysta-
wiana była do adoracji.
223
60. Monstrancja z 1796 r. w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
61. Chrzcielnica z lat 1720—1730 w kościele filialnym w Rychnowie
Wymienione obiekty ze względu na rozmieszczenie określić można mianem małopolskiego typu
tabernakulum w kształcie centralnej, otwieranej świątyńki239. Grupa ta zasługuje na uwagę nie tylko ze
względu na konsekwentnie stosowaną formę centralnej budowli, ale także dlatego, że w większości wy-
padków tabernakula te wykonywane były z myślą o utworzeniu odpowiedniego miejsca dla adoracji
hostii, podczas gdy pomieszczenie na puszkę znajdowało się przeważnie w cokole. Moment ten wpłynął
zapewne na zastosowanie formy centralnej budowli, która rozumiana była jako symbol nieba240.
Poza powyższą, szerzej omówioną grupą powszechnie stosowana była w tabernakulach forma
centralnej świątyni, nie otwierającej się w tak specyficzny sposób; znane są także kompozycje w kształcie
fasady kościoła.
239 Tabernakula w kształcie otwieranej świątyńki, występujące w innych częściach Polski, stanowią odosobnione, indy-
widualne kompozycje (por. M. Gębarowicz, Szkice z historii sztuki XVII w., Prace Wydziału Filologicznego [Towarzys-
twa Naukowego w Toruniu], 16, z. 3, Toruń 1966, s. 108—109, fig. 74, 75, 78, 79.
240 próbę ustalenia genezy i symboliki typu tabernakulum w kształcie centralnej świątyni podjął S. Mossakowski,
Kościół Sakramentek w Warszawie. Charakterystyka i geneza architektury, „Biuletyn Historii Sztuki", 26, 1964, s. 246—250. Omó-
wienie to wymaga jednak szeregu uzupełnień, które sformułujemy na innym miejscu. Marginesowo stwierdzić można, że zba-
danie grupy tabernakulów w kształcie centralnej, otwieranej na boki świątyni stanowić może klucz do ostatecznego odczytania
treści ideowych kościoła Sakramentek w Warszawie, któremu nadano formę przypominającą tabernakulum nie tylko ze
względu na przechowywanie sakramentu ołtarza, lecz także dlatego, że w otwartym tabernakulum lub na nim hostia wysta-
wiana była do adoracji.