DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0231
RES-IMAGINES
225
w Borku parafialnym w Mrzygłodzie
zaledwie kilkanaście, obecnie wskazać można ponad sześćdziesiąt249. Ponieważ temat ten szczegółowo omó-
wiony zostanie w osobnej pracy, ograniczymy się tutaj do wskazania obiektów najważniejszych, które
oddziałały jako pierwowzory, oraz takich, które wyróżniają się specjalnymi walorami artystycznymi250.
Chyba najwcześniejszą amboną w kształcie łodzi w Polsce jest kazalnica w kościele Bożego Ciała
kanoników regularnych lateraneńskich w Krakowie (ryc. 50)251. Posiada ona kształt łodzi umocowanej
lewą burtą do jednego z północnych filarów kościoła. Prawą burtę zdobi dekoracja ornamentalna oraz
płaskorzeźbione symbole ewangelistów; tutaj umieszczono też wiosła i zwiniętą sieć. Rufę akcentuje
wysoka nadbudówka. Omasztowanie łodzi w kościele jBożego Ciała jest właściwie takielunkiem sporego
okrętu. Gruby maszt podtrzymywany przez draliny i wanty dźwiga duży żagiel, przechodzący w opa-
trzony lambrekinem baldachim. Ponad dolnym żaglem, przy którym pracują trzej aniołowie, znajduje się
drugi, znacznie mniejszych rozmiarów; w miejscu bocianiego gniazda dostrzegamy na maszcie dwie
korony umocowane jedna nad drugą, na szczycie zaś proporzec. Kompozycji dopełniają syreny i del-
finy, igrające na falach morskich poniżej łodzi, oraz schodki z ozdobną bramką, doprowadzające na
kazalnicę od strony nawy bocznej.
Niecodzienny kształt ambony objaśnia krótki, wyraźny napis na żaglu: ASCENDENS IN NAVI-
CVLAM/PETRI/DOCEBAT TVRB AS/LUC[AS] Cap[ut] 5/V[ersus] 3. Mimo oryginalnej kompo-
249 Pierwszy zestawił polskie ambony w kształcie łodzi-okrętu w liczbie trzynastu (w tym jedna z nowszych czasów)
Bochnak, op. cit., s. 80—81.
250 J. Samek, Ambony naves et naviculae w Polsce (referat wygłoszony na sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki we Wrocławiu, w październiku 1968 г., w druku).
251 O ambonie w kościele Bożego Ciała pisali: W. Łuszczkiewicz, Kościół Bożego Ciała w Krakowie, jego dzieła izabytki,
Biblioteka Krakowska, nr 5,.Kraków 1898, s. 39—40; Frey, Der Realitàtscharakter des Kunstwerkes, s. 127; Dobrowolski, Sztuka
Krakowa, wyd. 3, Kraków 1964, s. 457.
15 — Rocznik Historii Sztuki, t. VIII
225
w Borku parafialnym w Mrzygłodzie
zaledwie kilkanaście, obecnie wskazać można ponad sześćdziesiąt249. Ponieważ temat ten szczegółowo omó-
wiony zostanie w osobnej pracy, ograniczymy się tutaj do wskazania obiektów najważniejszych, które
oddziałały jako pierwowzory, oraz takich, które wyróżniają się specjalnymi walorami artystycznymi250.
Chyba najwcześniejszą amboną w kształcie łodzi w Polsce jest kazalnica w kościele Bożego Ciała
kanoników regularnych lateraneńskich w Krakowie (ryc. 50)251. Posiada ona kształt łodzi umocowanej
lewą burtą do jednego z północnych filarów kościoła. Prawą burtę zdobi dekoracja ornamentalna oraz
płaskorzeźbione symbole ewangelistów; tutaj umieszczono też wiosła i zwiniętą sieć. Rufę akcentuje
wysoka nadbudówka. Omasztowanie łodzi w kościele jBożego Ciała jest właściwie takielunkiem sporego
okrętu. Gruby maszt podtrzymywany przez draliny i wanty dźwiga duży żagiel, przechodzący w opa-
trzony lambrekinem baldachim. Ponad dolnym żaglem, przy którym pracują trzej aniołowie, znajduje się
drugi, znacznie mniejszych rozmiarów; w miejscu bocianiego gniazda dostrzegamy na maszcie dwie
korony umocowane jedna nad drugą, na szczycie zaś proporzec. Kompozycji dopełniają syreny i del-
finy, igrające na falach morskich poniżej łodzi, oraz schodki z ozdobną bramką, doprowadzające na
kazalnicę od strony nawy bocznej.
Niecodzienny kształt ambony objaśnia krótki, wyraźny napis na żaglu: ASCENDENS IN NAVI-
CVLAM/PETRI/DOCEBAT TVRB AS/LUC[AS] Cap[ut] 5/V[ersus] 3. Mimo oryginalnej kompo-
249 Pierwszy zestawił polskie ambony w kształcie łodzi-okrętu w liczbie trzynastu (w tym jedna z nowszych czasów)
Bochnak, op. cit., s. 80—81.
250 J. Samek, Ambony naves et naviculae w Polsce (referat wygłoszony na sesji naukowej Stowarzyszenia Historyków
Sztuki we Wrocławiu, w październiku 1968 г., w druku).
251 O ambonie w kościele Bożego Ciała pisali: W. Łuszczkiewicz, Kościół Bożego Ciała w Krakowie, jego dzieła izabytki,
Biblioteka Krakowska, nr 5,.Kraków 1898, s. 39—40; Frey, Der Realitàtscharakter des Kunstwerkes, s. 127; Dobrowolski, Sztuka
Krakowa, wyd. 3, Kraków 1964, s. 457.
15 — Rocznik Historii Sztuki, t. VIII