Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

226

JAN SAMEK

zycji, której dotrzymuje, kroku stojąca m
wysokim poziomie snycerka, ambonę w koś-
ciele Bożego Ciała cechuje pewien spokój
wynikający z równowagi elementów hory-
zontalnych z wertykalnymi. Dekoracja or-
namentalna w stylu regencji oraz gdzienieg-
dzie rokokowa, jeszcze bardzo słabo roz-
winięta, pozwalają datować ambonę na
2. ćwierć XVIII w.252

Zważywszy, że to wybitne dzieło wy-
konane zostało dla najważniejszej świątyni
Kazimierza, jaką był kościół Bożego Ciała,
zrozumiałym zjawiskiem są częste naślado-
wnictwa i trawestacje.

Wpływ jej ujawnia w pewnym stopniu
druga krakowska ambona w kształcie łodzi,
a mianowicie rokokowa kazalnica z 2. рок
XVIII w. w kościele Sw. Andrzeja
(ryc. 51)253. Autor wykazał tu jednak
samodzielność w ramach tej samej kon-
wencji. Maszt, jak w prawdziwym okręcie
(zgodnie z proporcjami wnętrza kościoła),
jest bardzo wysoki i dźwiga aż cztery ża-
gle. Brak natomiast symboli ewangelistów
na burcie; miejsce ich zajmuje delikatna
dekoracja rokokowa, ujmująca cytat z ewan-
gelii Św. Łukasza: IN VERBO TUO LA-
ХАВО RETE Luce Ca[put] 5.

Najczęściej jednak ambonę z kościoła

65. Ambona z czterdziestych lat XVIII w. w kościele Św. Mikołaja Bożego Ciała w Krakowie dosyć wiernie

w Znojmie naśladowano, upraszczając tylko dekorację

ze względu na mniejsze możliwości wyko-
nawców. Tak postąpiono w wypadku ambony w kościele parafialnym w Kłobucku, wykonanej zapewne
w 4. ćw. XVIII w., która zdaje się być najbliższa oryginałowi254. Trzeba tu wyjaśnić, że kościół w Kło-
bucku należał w tym czasie również do zakonu kanoników regularnych lateraneńskich, naśladowano
więc ambonę z kościoła macierzystego klasztoru. Na krakowskiej ambonie wzorowana jest również
kazalnica z połowy XVIII w.w kościele w miejscowości Irządze255. Jako uproszczone rozwiązania da się
jeszcze wymienić ambony: w kościele parafialnym w Białej, datowaną na 2. połowę XVIII w.256,
w Przeciszowie257 oraz w kościele Sw. Andrzeja w Osieku, także z XVIII w.258 Pewną zależność od
Krakowa zanotować można także w ambonie w kościele Sw. Andrzeja w Nawarzycach z ok. 1780 r.259
Chyba ostatni refleks kazalnicy z kościoła Bożego Ciała stanowi ambona w kościele SS. Piotra
i Pawła na Antokolu w Wilnie, wykonana przez Jana Berettiego i Mikołaja Piano, sprowadzonych

252 Datowanie to pozostaje w zgodzie z informacją udzieloną mi przez mgr Olgierda Zagórowskiego, który zaczerpnął
ją z zaginionych w ostatnich latach archiwaliów w klasztorze kanoników regularnych lateraneńskich przy kościele Bożego Ciała.

253 Miasto Kraków, Kościoły i klasztory śródmieścia, 1.

254 por q Grundmann, Deutsche Kunst im befreiten Schlesien, Breslau 1944, s. 161; błędnie określono tu ambonę w Kło-
bucku jako refleks „czesko-śląskiego" typu kazalnic w kształcie okrętu; Małkowska-Holcerowa, Mańkowska-Jurcza-
kowa, Powiat kłobucki, s. 14.

255 T. Przypkowski, J. Z. Łoziński, B. Wolff, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 3, Woj. kieleckie, Powiat włoszczowski
Warszawa 1966, s. 13, fig. 100.

256 Szabłowski, Powiat bialski, s. 3, fig. 28.

257 Szabłowski, Powiat wadowicki, s. 38.

258 Szabłowski, Powiat bialski, s. 21; fotografia w zbiorach Instytutu Historii Sztuki UJ.

259 T. Przypkowski, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 3, Woj. kieleckie, Powiat jędrzejowski, Warszawa 1957, s. 55, fig. 28.