Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

228

JAN SAMEK

W poszukiwaniach za naśladownictwa-
mi ambony z kościoła Wizytek jako elemen-
ty rozpoznawcze, poza specyficzną kompo-
zycją, służyć mogą: rzeźbiony orzeł na
dziobie, duża kotwica i sieć przy burcie,
wreszcie maszt w kształcie krzyża. Na tej
podstawie wskazać można, jako jedną
z wczesnych replik warszawskiej łodzi,
ambonę w Karczewie, wykonaną zapewne
z początkiem 3. ćwierci XVIII w.263
W wieku XVIII, po 1764 г., powstała
również ambona w Regnowie264, zaś jako
przykłady kontynuacji ich w XIX w. niech
posłużą ambony: w Babsku z 1809 r. 265,
Sadkowicach z 1813 r.(?)266 i Białej Raw-
skiej, wykonana również w 1 poł. XIX w.267
Na występowanie tego typu w Wielkopol-
sce wskazuje kazalnica w kościele parafial-
nym w Kłodawie, pochodząca z 3. ćwierci
XVIII w.268 W ambonach tych brak już
jednak lekkości i swobody, z jaką skompo-
nowany został pierwowzór.

Obok ambon wywodzących się z ko-
ścioła Wizytek w Warszawie istnieje je-
szcze na terenie Mazowsza i Wielkopolski
szereg innych, niekiedy interesujących ka-
zalnic, w których łódź przylega burtą do
ściany lub filaru. Do takich należy ambona
w Łękińsku, pochodząca zapewne z lat dwu-
dziestych XIX w., wsparta na delfinach,
67. Tabernakulum wykonane po połowie XVIII w. w ołtarzu tl . i i 1 i i i •

л. j i ' • t Tv* •* rs i t i 11 -™ rzadki przykład okrętu uzbrojonego w dzia-

głownym dawnego kościoła Pijarów w Opolu Lubelskim 1 \ 1

la2 6 9, lub wykonana dopiero w 1862 r. ambo-
na w kościele Franciszkanów w Kaliszu270.
Podobnie jak ambony z Krakowa i Warszawy, choć w znacznie mniejszym zakresie, oddziałała
jako pierwowzór kazalnica w pokarmelickim kościele w Przemyślu, wykonana przed kasatą tamtejszego
klasztoru tj. przed 1784 r.271, łączona z warsztatem tzw. Mistrza figur w kościele Dominikanów we
Lwowie (ryc. 55)272. Nie jest to właściwie łódź, lecz dwupokładowy okręt o trzech masztach, uzbro-
jony w działa, z którego zapuszczają w morze sieć dwaj apostołowie umieszczeni poniżej lewej burty.
Z amboną przemyską pozostaje w związku stiukowa kazalnica w kształcie łodzi w kościele Św. Mi-

263 E. Żyłko, D. Kaczmarzyk, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 10, Woj. warszawskie, Powiat otwocki, Warszawa
1963, s. 4, fig. 26.

264 W. Kieszkowski, Powiat rawsko-mazowiecki, Zabytki sztuki iv Polsce, 2, Inwentarz topograficzny, Warszawa 1939,
s. 152, 157, fig. 151.

265 Kieszkowski, op. cit., s. 23—24, fig. 3.

266 Kieszkowski, op. cit., s. 161, fig. 160.

267 Kieszkowski, op. cit., s. 26, 27, fig. 11.

268 J. Rutkowska, Katalog zabytków sztuki w Polsce, 5, Woj. poznańskie, Powiat kolski, Warszawa 1960, s. 11; fotografia
w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie.

269 Powiat piotrkowski, praca zbiorowa, s. 127, fig. 92.

2*70 Ruszczyńska, Sławska, Winiarz, Powiat kaliski, s. 25; fotografia w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie.

271 T. Chrzanowski, M. Kornecki, J. Samek, Katalog zabytków sztuki w Polsce, Woj. rzeszowskie, Powiat przemyski
(maszynopis w Instytucie Sztuki PAN w Warszawie).

272 Bochnak, op. cit., s. 72—74; tamże szczegółowe omówienie. O autorach rzeźb lwowskich por. Mańkowski, op.
cit., s. 66-70.