DOI issue:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI article:Samek, Jan: Res-imagines: Ze studiów nad rzemiosłem artystycznym czasów nowożytnych w Polsce (lata 1600-1800)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0236
230
JAN SAMEK
69. Puszka z około 1790 r. w kościele 70. Monstrancja z około połowy XVIII w. w kościele
parafialnym w Krzyżanowicach Sw. Bartłomieja w Gliwicach
wniosku, że rozwiązanie to uległo w Polsce silnemu rozwojowi, czego wyrazem jest występowanie zde-
cydowanie wykształconych typów, a obok nich jednorazowych, różniących się między sobą realizacji.
Występujące w sztuce środkowej Europy ambony w kształcie łodzi-okrętu stanowią wykształconą
dopiero przez późny barok, najbardziej monumentalną realizację przedstawianego już w średniowieczu
tematu Okrętu Kościoła282. Rzecz charakterystyczna—■ w plastycznych realizacjach przybiera on
zawsze, choćby częściowo, cechy łodzi Piotrcwej. Wynika to niewątpliwie z silnego związku pomiędzy
tematem a przeznaczeniem, będącego jedną z przyczyn rozpowszechnienia ambon w kształcie łodzi-
-okrętu; wszak Chrystus głosił z łodzi kazanie na jeziorze Genezaret283.
Warto tu dodać, że temat Okręt Kościoła nie jest obcy polskiej literaturze XVII i XVIII w.284
W porównaniu do ambon skromniej przedstawiają się inne obiekty, w których przedstawiono łódź-
-okręt, znane z pojedynczych egzemplarzy. Ze względu na oryginalność koncepcji zasługują na wzmiankę
282 Temat Okręt Kościoła był niejednokrotnie omawiany w szerszych opracowaniach; por. Menzel, op. cit., 2, s. 320—
—322 (sub voce Schiff); Knipping, op. cit., 2, s. 152—154, fig. 106—108; E. Peterson, Friihkirche, Judentum und Gnosis, Stu-
dien und Untersuchungen, Rom—Freiburg—Wien 1959, s. 92, 94; cf. E. Chojecka, Nauka i panegiryk w barokowych, miniaturach
Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Biul. Historii Sztuki", 25, 1963, s. 205, przypis 15; H. Hibbard, I.Jaffe, Bernini's Barcaccia,
„The Burlington Magazine", 106, 1964, s. 163—164.
283 Lucas, V, 3.
284 F. Janicki, Żywot S. Franciszka Salezjuszaw Warszawie drukował Karol Ferdynand Schreiber Roku Pańskiego
1683, Duch wnętrzny zakonnic Panien Nawiedzenia Najświętszej Panny... (dodatek I), Sentencje i nauki świętego Franciszka do
tej materii, s. 3; S. Szczaniecki, Nawa u portu szczęśliwej wieczności znaleziona..., Roku Pańskiego 1701..., w Poznaniu
w drukarni J. K. M Kollegium Societatis Jesu, s. E'.
JAN SAMEK
69. Puszka z około 1790 r. w kościele 70. Monstrancja z około połowy XVIII w. w kościele
parafialnym w Krzyżanowicach Sw. Bartłomieja w Gliwicach
wniosku, że rozwiązanie to uległo w Polsce silnemu rozwojowi, czego wyrazem jest występowanie zde-
cydowanie wykształconych typów, a obok nich jednorazowych, różniących się między sobą realizacji.
Występujące w sztuce środkowej Europy ambony w kształcie łodzi-okrętu stanowią wykształconą
dopiero przez późny barok, najbardziej monumentalną realizację przedstawianego już w średniowieczu
tematu Okrętu Kościoła282. Rzecz charakterystyczna—■ w plastycznych realizacjach przybiera on
zawsze, choćby częściowo, cechy łodzi Piotrcwej. Wynika to niewątpliwie z silnego związku pomiędzy
tematem a przeznaczeniem, będącego jedną z przyczyn rozpowszechnienia ambon w kształcie łodzi-
-okrętu; wszak Chrystus głosił z łodzi kazanie na jeziorze Genezaret283.
Warto tu dodać, że temat Okręt Kościoła nie jest obcy polskiej literaturze XVII i XVIII w.284
W porównaniu do ambon skromniej przedstawiają się inne obiekty, w których przedstawiono łódź-
-okręt, znane z pojedynczych egzemplarzy. Ze względu na oryginalność koncepcji zasługują na wzmiankę
282 Temat Okręt Kościoła był niejednokrotnie omawiany w szerszych opracowaniach; por. Menzel, op. cit., 2, s. 320—
—322 (sub voce Schiff); Knipping, op. cit., 2, s. 152—154, fig. 106—108; E. Peterson, Friihkirche, Judentum und Gnosis, Stu-
dien und Untersuchungen, Rom—Freiburg—Wien 1959, s. 92, 94; cf. E. Chojecka, Nauka i panegiryk w barokowych, miniaturach
Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Biul. Historii Sztuki", 25, 1963, s. 205, przypis 15; H. Hibbard, I.Jaffe, Bernini's Barcaccia,
„The Burlington Magazine", 106, 1964, s. 163—164.
283 Lucas, V, 3.
284 F. Janicki, Żywot S. Franciszka Salezjuszaw Warszawie drukował Karol Ferdynand Schreiber Roku Pańskiego
1683, Duch wnętrzny zakonnic Panien Nawiedzenia Najświętszej Panny... (dodatek I), Sentencje i nauki świętego Franciszka do
tej materii, s. 3; S. Szczaniecki, Nawa u portu szczęśliwej wieczności znaleziona..., Roku Pańskiego 1701..., w Poznaniu
w drukarni J. K. M Kollegium Societatis Jesu, s. E'.