Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

RES-IMAGINES

233

pełnią rolę symboli ofiary Chrystusa i odkupienia305.
Niekiedy, jak zobaczyć to można na obrazie S w. Anny
Samotrzeciej w kościele Sw. Anny w Krakowie, pędzla
Jerzego Eleutera Siemiginowskiego, występuje wyraź-
nie wyeksponowany kosz z owocami306. Przykłady
te tłumaczą nadanie kształtu kosza pełnego owoców
chrzcielnicy w Kotłowie, co potwierdza umieszczenie
na niej figurki baranka.

Z kolei wspomnieć należy o wyrobach rzemiosła
artystycznego, którym nadano kształt sarkofagu lub
trumienki. Są to prawie wyłącznie ostensoria. Re-
likwiarze o tych formach, wykonywane z metalu lub
drzewa, znajdują się w każdym niemal większym
skarbcu kościelnym; często też włączane bywały do
kompozycji ołtarzowych. Tylko niektóre z nich wy-
różniają się wartością artystyczną, jak np. srebrne
ostensorium św. Walentyna z około 1770 r. w skarbcu
kościoła Mariackiego w Krakowie, w którym kształt
trumienki uległ silnemu przestylizowaniu z zastoso-
waniem miękkich form i rokokowej dekoracji307.

Popularność tych tematów w epoce baroku jest
zrozumiała w świetle propagowanego przez Kościół
zwrotu ku życiu pozagrobowemu, którego zobrazo-
wanie stanowi rozwój ikonografii śmierci308.

. Jako ostatnia grupa przedstawień symbolicznych
omówione zostaną wyroby posiadające kształt brył
geometrycznych. Z nich najbardziej rozpowszechnioną
była kula, która występuje w ambonach, chrzcielni-
cach, tabernakulach, puszkach i lawaterzach. - —

Znane nam ambony w kształcie kuli znajdują się 73 Relikwiarz Św. Jana Nepomucena z 1. połowy
W Wielkopolsce oraz W zachodniej, ze Śląskiem grani- XVIII w. w kościele Św. Wojciecha w Krakowie
czącej części Małopolski. W Wielkopolsce formę kuli

podtrzymywanej przez anioła posiada kazalnica z około 1782 r. w kościele parafialnym w Borku
(ryc. 63)309. Anioł pełniący rolę kariatydy jest tu zarazem symbolem ewangelisty Mateusza (symbole
pozostałych ewangelistów umieszczono na parapecie ambony); zapiecek wypełnia rzeźbiona grupa
Chrystusa z ewangelistami, baldachim wieńczy posąg trąbiącego anioła.

Podobna, lecz znacznie prostsza w kompozycji jest ambona w kościele parafialnym w Pońcu, wy-
konana również w 4. ćwierci XVIII w.310 Rzeźbę figuralną ograniczono do dwóch aniołów, z których
jeden podtrzymuje kazalnicę, zaś drugi umieszczony został na zwieńczeniu zapiecka. Odpowiadająca am-
bonie nastawa chrzcielnicy w tymże kościele posiada kształt kuli oplecionej przez węża z jabłkiem,
na której umieszczono grupę Chrztu w Jordanie311.

W świetle powyższego, biorąc pod uwagę różnorodne znaczenie kuli312, wolno domyślać się,

305 Por. J. Kębłowski, Ze studiów nad sztuką Wita Stosza — Św. Anna Samotrzecia [w:] Zeszyty Naukowe Uniwersytetu
im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Historia Sztuki, z. 1, Poznań 1959, s. 88—89, 110.

306 Por. Z. Maślińska-Nowakowa, Rola tekstu literackiego w kształtowaniu dekoracji barokowego wnętrza na przykładzie
kościoła Św. Anny w Krakowie, Kraków 1966, s. 21—24 (maszynopis w Instytucie Historii Sztuki UJ).

307 Miasto Kraków, Kościoły i klasztory śródmieścia, 1.

308 Por. J. Szabłowski, Ze studiów nad ikonografią śmierci, „Przegląd Powszechny", 51, t. 201, 1934.

309 Białłowicz-Krygierowa, Powiat gostyński, s. 4.

310 Białłowicz-Krygierowa, Powiat gostyński, s. 36, fig. 52.

311 Białłowicz-Krygierowa, Powiat gostyński, fig. 62.

312 Por. Menzel, op. cit., 1, s. 252—253 (sub voce Erde), s. 586—587 (sub voce Kugel); Schmitt, Gall, op. cit., 5,
szp. 1152 (sub voce Erdteile, орг. E. Kollmann, K.A. Wirth).