DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Jaroszewski, Tadeusz Stefan: Nurt awangardowy architektury polskiej doby Oświecenia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0261
NURT AWANGARDOWY ARCHITEKTURY OŚWIECENIA
255
9. S.B. Zug, Projekt kościoła ewangelicko-augsburskicgo w Warszawie, widok od frontu, wersja III, 1777
10. S.B. Zug, Projekt kościoła ewangelicko-augsburskiego w Warszawie, rzut poziomy, wersja III, 1777
Aby to jednak nastąpiło, należy jej najpierw dorównać poprzez naśladownictwo16. Ryciny zamieszczone
w wydawnictwie są jednak dowodem, że nie miał na myśli naśladowania dosłownego, ale swobodne
i twórcze.
Wśród opublikowanych przez niego projektów rzucają się przede wszystkim w oczy kolosalne
kompleksy akademii, katedry i pałacu władcy, niemal abstrakcyjne w swym ogromie, których plany za-
wierają jednak olbrzymi ładunek inwencji twórczej. Projekty te nie znalazły oddźwięku w środowisku
polskim. Natomiast z pełnym zrozumieniem spotkały się w Polsce projekty mniejszych budowli, przy-
stosowanych skalą do rzeczywistości. Na specjalną uwagę zasługuje projekt zatytułowany Portail d'église,
przedstawiający fasadę kościelną z sześciokolumnowym korynckim portykiem, skomponowanym, jak
chce komentarz, na wzór portyków w świątyniach antycznych17. Pomysłem tej fasady mógł się posłużyć
Wawrzyniec Gucewicz przy projektowaniu w 1783 r. fasady katedry w Wilnie18. Polski architekt, prze-
kształcając budowlę już istniejącą, musiał oczywiście zmienić proporcje pierwowzoru, ale ogólna zasada
16 Esej ten znajduje się w drugim wydaniu Oeuvres z 1795 г., które ukazało się staraniem syna artysty. (Oeuvres d'archi-
tecture de Marie-Joseph Peyre, ancien Pensionnaire de Г Académie à Rome. Nouvelle édition augmentée d'un discours sur les monumens
des anciens comparés aux nôtres et sur leur manière d'employer les colonnes, Paris 1795). W.wydaniu tym znalazła się również nota bio-
graficzna skreślona przez syna, a ponadto Dissertation sur les distributions des anciens relativement aux nôtres oraz eseje Principes que
les anciens observaient pour les dispositions des colonnes et des entre-colonnemens i Parallèle des temples des anciens avec les églises modernes.
Peyre tak określa możliwość prześcignięcia antyku (s. 8) : „Nous parviendrons peut-être à surpasser les anciens dans l'architec-
ture, mais nous n'y parviendrons qu'après les avoir égalés, et nous ne les égalerons qu'après les avoir attentivement étudiés et
soigneusement imités. C'est ainsi que les Romains s'en tinrent long-tems à imiter l'architecture des Grecs, et parvinrent peu
à peu à l'épurer. Toutes les fois que l'on voudra prendre une route différente, bien loin de surpasser les anciens, on retombera
dans la barbarie de l'architecture".
17 M.J. Peyre, op. cit., 1765, plansza 1, tekst na s. 5.
18 Datę powstania projektu katedry ustalił S. Lorentz, Wawrzyniec Gucewicz. Na marginesie monografiis. 373.
255
9. S.B. Zug, Projekt kościoła ewangelicko-augsburskicgo w Warszawie, widok od frontu, wersja III, 1777
10. S.B. Zug, Projekt kościoła ewangelicko-augsburskiego w Warszawie, rzut poziomy, wersja III, 1777
Aby to jednak nastąpiło, należy jej najpierw dorównać poprzez naśladownictwo16. Ryciny zamieszczone
w wydawnictwie są jednak dowodem, że nie miał na myśli naśladowania dosłownego, ale swobodne
i twórcze.
Wśród opublikowanych przez niego projektów rzucają się przede wszystkim w oczy kolosalne
kompleksy akademii, katedry i pałacu władcy, niemal abstrakcyjne w swym ogromie, których plany za-
wierają jednak olbrzymi ładunek inwencji twórczej. Projekty te nie znalazły oddźwięku w środowisku
polskim. Natomiast z pełnym zrozumieniem spotkały się w Polsce projekty mniejszych budowli, przy-
stosowanych skalą do rzeczywistości. Na specjalną uwagę zasługuje projekt zatytułowany Portail d'église,
przedstawiający fasadę kościelną z sześciokolumnowym korynckim portykiem, skomponowanym, jak
chce komentarz, na wzór portyków w świątyniach antycznych17. Pomysłem tej fasady mógł się posłużyć
Wawrzyniec Gucewicz przy projektowaniu w 1783 r. fasady katedry w Wilnie18. Polski architekt, prze-
kształcając budowlę już istniejącą, musiał oczywiście zmienić proporcje pierwowzoru, ale ogólna zasada
16 Esej ten znajduje się w drugim wydaniu Oeuvres z 1795 г., które ukazało się staraniem syna artysty. (Oeuvres d'archi-
tecture de Marie-Joseph Peyre, ancien Pensionnaire de Г Académie à Rome. Nouvelle édition augmentée d'un discours sur les monumens
des anciens comparés aux nôtres et sur leur manière d'employer les colonnes, Paris 1795). W.wydaniu tym znalazła się również nota bio-
graficzna skreślona przez syna, a ponadto Dissertation sur les distributions des anciens relativement aux nôtres oraz eseje Principes que
les anciens observaient pour les dispositions des colonnes et des entre-colonnemens i Parallèle des temples des anciens avec les églises modernes.
Peyre tak określa możliwość prześcignięcia antyku (s. 8) : „Nous parviendrons peut-être à surpasser les anciens dans l'architec-
ture, mais nous n'y parviendrons qu'après les avoir égalés, et nous ne les égalerons qu'après les avoir attentivement étudiés et
soigneusement imités. C'est ainsi que les Romains s'en tinrent long-tems à imiter l'architecture des Grecs, et parvinrent peu
à peu à l'épurer. Toutes les fois que l'on voudra prendre une route différente, bien loin de surpasser les anciens, on retombera
dans la barbarie de l'architecture".
17 M.J. Peyre, op. cit., 1765, plansza 1, tekst na s. 5.
18 Datę powstania projektu katedry ustalił S. Lorentz, Wawrzyniec Gucewicz. Na marginesie monografiis. 373.