DOI issue:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI article:Jaroszewski, Tadeusz Stefan: Nurt awangardowy architektury polskiej doby Oświecenia
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0265
NURT AWANGARDOWY ARCHITEKTURY OŚWIECENIA
259
14. J. Kubicki, Projekt domu dla Pani Krakowskiej w Łazienkach, fasada, ok. 1783
republikańskiego Rzymu, nic faworyzowali doryku greckiego, przetwarzając go „na idealną, archaiczną,
prarzymską toskanę"35. Kolumny toskańskie, o grubych gładkich trzonach pozbawionych baz, Jacques-
-Louis David umieścił w tle swej słynnej Przysięgi Horacjuszy, malowidle, które z powodu treści i formy
stało się symbolem ruchu rewolucyjnego. W Polsce porządek toskański w redakcji francuskiej miał zde-
cydowaną przewagę nad greckim dorykiem, używanym czasami przez Zuga (np. w jego projekcie
kaplicy w Puławach)36. Jedną z nielicznych budowli grecko-doryckich w Polsce, zrealizowanych ściśle
według reguł tego porządku, jest świątynia w parku w Natolinie, wzniesiona dopiero w latach 1834—■
—1838 na polecenie Aleksandra Potockiego, a więc już w okresie schyłku klasycyzmu37. Gładkie kolumny
toskańskie bez baz stosowano natomiast dość często, m. in. we wnętrzu sali bibliotecznej Zamku Kró-
lewskiego (1779—'1782), projektowanej przez Merliniego i Kamsetzera, oraz w domu Rezlera i Hurtiga
na Krakowskim Przedmieściu (1785), projektowanym przez Zuga38. Szymon Bogumił Zug niejedno-
krotnie łączył elementy porządku toskańskiego i doryckiego, zestawiając np. kolumny bez baz o gład-
kich trzonach z doryckim belkowaniem (np. w projekcie willi Teppera w Głoskowie)39.
Przewaga toskany nad greckim dorykiem w architekturze polskiej schyłku XVIII w. uwarunkowana
była w dużej mierze upodobaniami Zuga i Kamsetzera, nie brakło bowiem wydawnictw publikujących
czołowe pomniki architektury doryckiej.
Król Stanisław August miał w swym księgozbiorze ilustrowane wydawnictwo Thomasa Major
The Ruins ofPaestum otherwise Posidonia in Magna Graecia, które ukazało się w 1758 r.40, a ponadto wspa-
niały album Gianbattisty Piranesiego, przedstawiający widoki świątyń w Pestum, wydany w 1778 r.41
35 A. Miłobędzki, op. cit., s. 201.
36 Muzeum Narodowe w'Krakowie, Oddział Zbiory Czartoryskich, zb. graf. R. r. 1816. Por. również T.S.Jaroszew-
ski, J. Kowalczyk, Puławy, zarys historyczny rozwoju przestrzennego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", R. 2, 1957,
z. 3/4, ryc. 16.
37 S. Lorentz, Natolin, Warszawa 1948, s. 268—273.
38 A. Miłobędzki, op. cit., s. 201.
39 Gabinet Rycin BUW, Zb. Jeż., nr 92,91,93,90 (plan przyziemia, plan mezzanina, przekrój podłużny, elewacja
frontowa).
40 T. Major, The Ruins ofPaestum otherwise Posidonia in Magna Graecia by London 1758. Rzecz interesująca, że
porządek dorycki w redakcji greckiej zaczerpnięty z Pestum dostał się w 1786 r. do podręcznika architektury; por.
CM. Del a g ar dette, Règles des cinq Ordres d'Architecture de Vignole avec un Détail d'un Ordre Dorique de Poestum, Paris
1786, pl. 44, 45, 46. Wydawnictwo to znajdowało się m.4n. w bibliotece Radziwiłłów w Nieborowie.
41 G.B. Piranesi, Différentes vues de quelques restes de trois grands édifices qui subsistent encore dans le milieu de T ancienne ville
de Pesto autrement dit Possidonia qui est située dans la Lucanie, Rome 1778.
259
14. J. Kubicki, Projekt domu dla Pani Krakowskiej w Łazienkach, fasada, ok. 1783
republikańskiego Rzymu, nic faworyzowali doryku greckiego, przetwarzając go „na idealną, archaiczną,
prarzymską toskanę"35. Kolumny toskańskie, o grubych gładkich trzonach pozbawionych baz, Jacques-
-Louis David umieścił w tle swej słynnej Przysięgi Horacjuszy, malowidle, które z powodu treści i formy
stało się symbolem ruchu rewolucyjnego. W Polsce porządek toskański w redakcji francuskiej miał zde-
cydowaną przewagę nad greckim dorykiem, używanym czasami przez Zuga (np. w jego projekcie
kaplicy w Puławach)36. Jedną z nielicznych budowli grecko-doryckich w Polsce, zrealizowanych ściśle
według reguł tego porządku, jest świątynia w parku w Natolinie, wzniesiona dopiero w latach 1834—■
—1838 na polecenie Aleksandra Potockiego, a więc już w okresie schyłku klasycyzmu37. Gładkie kolumny
toskańskie bez baz stosowano natomiast dość często, m. in. we wnętrzu sali bibliotecznej Zamku Kró-
lewskiego (1779—'1782), projektowanej przez Merliniego i Kamsetzera, oraz w domu Rezlera i Hurtiga
na Krakowskim Przedmieściu (1785), projektowanym przez Zuga38. Szymon Bogumił Zug niejedno-
krotnie łączył elementy porządku toskańskiego i doryckiego, zestawiając np. kolumny bez baz o gład-
kich trzonach z doryckim belkowaniem (np. w projekcie willi Teppera w Głoskowie)39.
Przewaga toskany nad greckim dorykiem w architekturze polskiej schyłku XVIII w. uwarunkowana
była w dużej mierze upodobaniami Zuga i Kamsetzera, nie brakło bowiem wydawnictw publikujących
czołowe pomniki architektury doryckiej.
Król Stanisław August miał w swym księgozbiorze ilustrowane wydawnictwo Thomasa Major
The Ruins ofPaestum otherwise Posidonia in Magna Graecia, które ukazało się w 1758 r.40, a ponadto wspa-
niały album Gianbattisty Piranesiego, przedstawiający widoki świątyń w Pestum, wydany w 1778 r.41
35 A. Miłobędzki, op. cit., s. 201.
36 Muzeum Narodowe w'Krakowie, Oddział Zbiory Czartoryskich, zb. graf. R. r. 1816. Por. również T.S.Jaroszew-
ski, J. Kowalczyk, Puławy, zarys historyczny rozwoju przestrzennego, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", R. 2, 1957,
z. 3/4, ryc. 16.
37 S. Lorentz, Natolin, Warszawa 1948, s. 268—273.
38 A. Miłobędzki, op. cit., s. 201.
39 Gabinet Rycin BUW, Zb. Jeż., nr 92,91,93,90 (plan przyziemia, plan mezzanina, przekrój podłużny, elewacja
frontowa).
40 T. Major, The Ruins ofPaestum otherwise Posidonia in Magna Graecia by London 1758. Rzecz interesująca, że
porządek dorycki w redakcji greckiej zaczerpnięty z Pestum dostał się w 1786 r. do podręcznika architektury; por.
CM. Del a g ar dette, Règles des cinq Ordres d'Architecture de Vignole avec un Détail d'un Ordre Dorique de Poestum, Paris
1786, pl. 44, 45, 46. Wydawnictwo to znajdowało się m.4n. w bibliotece Radziwiłłów w Nieborowie.
41 G.B. Piranesi, Différentes vues de quelques restes de trois grands édifices qui subsistent encore dans le milieu de T ancienne ville
de Pesto autrement dit Possidonia qui est située dans la Lucanie, Rome 1778.