Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

NURT AWANGARDOWY ARCHITEKTURY OŚWIECENIA

281

47. S.B. Zug, Projekt świątyni Diany w Arkadii, portyk

od strony stawu, 1783

48. S.B. Zug, Projekt świątyni Diany w Arkadii, portyk

od wschodu — wariant pierwszy, 1783

49. S.B. Zug, Projekt świątyni Diany w Arkadii, portyk

od wschodu — wariant drugi, 1783

nie projektu architektowi Efraimowi Szregerowi.
Kościół pomyślany był jednocześnie jako mauzole-
um fundatora, niejako jako jego votum, jak to
wyraził w tablicy na fasadzie: «Vota meaDomino »,
i może to wpłynęło na kształt kościoła, który
w pojęciu miłośników sztuki XVIII wieku nawią-
zywał do rzymskiego Panteonu, podobnie jak
budowany współcześnie z kościołem skierniewi-
ckim — kościół ewangelicki w Warszawie, dzieło
architekta Zuga, którego działalność blisko wiąże
się w tym czasie ze Szregerem"89.

Rola Szregera nie ograniczyła się tylko do
zaprojektowania architektury; jego pomysłu jest
również pełne wyposażenie wnętrza z ołtarzem
głównym i bocznymi, amboną, chrzcielnicą i deko-
racją malarską. Architekt zaprojektował najprawdo-
podobniej i pomnik prymasa Ostrowskiego, ukoń-
czony w 1780 г., wykuty w marmurze i odlany
z brązu przez Jakuba Monaldiego90.

Najbardziej fascynującą stroną architektury
kościoła jest rewelacyjna kompozycja jego bryły,
niezwykła jak na czas swego powstania. Efraim
Szreger wykorzystał przy budowie kościoła istnie-
jącą gotycką wieżę, którą przekształcił i do której
dodał od zachodu półkolistą przybudówkę na
schody. Wieża ta łączy się od wschodu z trójbo-
cznie zamkniętym prezbiterium (półkolistym we-
wnątrz), otwierającym się do okrągłej nawy. Od
wschodu przylega do niej prostokątna kruchta ze
skromną fasadą w porządku doryckim, zwieńczona
trójkątnym frontonem. Wszystkie te człony nani-
zane są na oś główną całej kompozycji na zasadzie
dodawania. Ich kontrast ujawnia się przede wszy-
stkim w widoku bocznym kościoła, a zwłaszcza
kontrast rotundy nakrytej ciężką spłaszczoną kopułą
i wieży zwieńczonej tak charakterystycznym dla
twórczości Szregera wczesnoklasycystycznym heł-
mem o kształcie skomponowanym z motywu
sarkofagu i obelisku. Na specjalną uwagę zasługuje
faktura zewnętrzna budowli, przemyślana niezwykle
starannie. Odnosimy wrażenie, że bryła rotundy
składa się jak gdyby z czterech nałożonych na siebie
pierścieni o zróżnicowanej powierzchni. Podobny

89 S. Lorentz, Skierniewice w okresie klasycyzmu, „Kwar-
talnik Architektury i Urbanistyki", t. 6, 1961, z. 1, s. 12.

90 S. Lorentz, op. cit., s. 14.

49