DOI Heft:
II. Z zagadnień sztuki polskiej
DOI Artikel:Jaroszewski, Tadeusz Stefan: Nurt awangardowy architektury polskiej doby Oświecenia
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.13396#0289
NURT AWANGARDOWY ARCHITEKTURY OŚWIECENIA
283
52. S.B. Zug, Projekt świątyni Diany w Arkadii, elewacja północna, 1783
Zachodzi oczywiście pytanie, do jakiego stopnia niezwykła kompozycja bryły kościoła była świa-
domym przedsięwzięciem Szregera i czy architekt nie był po prostu zmuszony do zachowania już istnie-
jącej wieży choćby ze względów finansowych. Kto wie, gdyby architekt nie był skrępowany koniecznością
zachowania wieży, może zaprojektowałby kościół w formie rotundy z prostokątną, kruchtą od frontu
i trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Problem ten pozostaje ciągle otwarty. Jakikolwiek rezultat przy-
niosłyby dalsze jego badania, należy stwierdzić, że w wypadku kościoła skierniewickiego mamy do czy-
nienia z dziełem bez precedensu w architekturze polskiej 2 poł. XVIII w.
Projekt ratusza w Wilnie. W sierpniu 1785 r. magistrat wileński zwrócił się do Wawrzyńca
Gucewicza z zamówieniem na wykonanie projektu odbudowy ratusza. Architekt zamówienie przyjął,
sporządził trzy wersje projektu i w lutym 1786 r. wyjechał do Warszawy celem pokazania ich królowi
Stanisławowi Augustowi. Król aprobował trzecią wersję projektu. Budowę ratusza rozpoczęto w 1786 r.
i kontynuowano do 1789. Po kilkuletniej przerwie wznowiono ją w 1797 r. Ratusz ukończono po śmierci
Gucewicza pod kierunkiem architekta Michała Szulca92.
Przy omawianiu tendencji do zestawiania ze sobą różnorodnych bryl w sposób kontrastowy szczegól-
nie interesująca wydaje się jedna z wersji odrzuconych, oznaczona jako „Projekt pierwszy Gucewicza"93.
Architekt proponował ukształtowanie ratusza na planie litery T. Dłuższe z obu ramion otoczył toskańską
kolumnadą, krótsze zakończył takimiż portykami. Zarówno fasadę, jak i portyki krótszego ramienia
zwieńczył trójkątnymi frontonami nadającymi projektowanej budowli charakter antycznej świątyni.
Do tej poprawnej i zrównoważonej bryły dostawił od tyłu na osi samoistny w zasadzie element w postaci
wysmukłej wieży, której kształt jest swobodną transpozycją kolumny Trajana w Rzymie. Wrażenie,
jakie sprawia zestawienie tych dwóch tak odmiennych brył (zwłaszcza w widoku bocznym ratusza), jest
wprost szokujące; naturalnie kontrast ten został świadomie przez architekta wyreżyserowany. Na specjalną
uwagę zasługuje wielki umiar architektury ratusza, osiągnięty przez wielką oszczędność detalu. Samo-
dzielność omawianej wersji projektu wydaje się bezsporna i trudno znaleźć jej odpowiednik we współ-
czesnej architekturze polskiej odznaczający się podobnym ładunkiem emocjonalnym.
Projekt pawilonu dla ks. marszałkowej Izabelli Lubomirskiej przypisywany jest przez
B. Majewską-Maszkowską szwajcarskiemu architektowi Thomas de Thomon, który wykonał go naj-
prawdopodobniej w latach dziewięćdziesiątych XVIII w.94 Nie udało się dotąd ustalić miejscowości,
gdzie pawilon ten miał być wybudowany; całkowicie pewna jest tylko osoba fundatorki, której inicjał L
zdobi m. in. tympanon portyku w elewacji bocznej. Pawilon miał być wzniesiony na planie odwróconej
litery T. Najważniejszym pomieszczeniem i zarazem dominantą wysokościową był owalny salon nakryty
kopułą i otoczony od zewnątrz jońską kolumnadą. Po jego bokach miały się znajdować dwa dużo niższe
92 S. Lorentz, Wawrzyniec Gucewicz. Na marginesie monografii..., s. 373.
93 Gab. Ryc. BUW, Zb. Król., P. 188, nr 64, 70, 69, 66, 67. „Projekt pierwszy Gucewicza" scharakteryzował ostatnio
M. Kwiatkowski, Zapowiedzi romantyzmu w architekturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku, s. 226, wskazując na jego
związki z architekturą Ledoux.
94 В. Majewska-Maszkowska, Architektura w mecenacie artystycznym Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, [w:] Kla-
sycyzm. Studia nad sztuką polską XVIII i XIX wieku, Warszawa 1968, s. 225, il. 11. Projekt znajduje się w Gab. Ryc. BUW,
nr inw. 1745—1748 i 1751—1753.
283
52. S.B. Zug, Projekt świątyni Diany w Arkadii, elewacja północna, 1783
Zachodzi oczywiście pytanie, do jakiego stopnia niezwykła kompozycja bryły kościoła była świa-
domym przedsięwzięciem Szregera i czy architekt nie był po prostu zmuszony do zachowania już istnie-
jącej wieży choćby ze względów finansowych. Kto wie, gdyby architekt nie był skrępowany koniecznością
zachowania wieży, może zaprojektowałby kościół w formie rotundy z prostokątną, kruchtą od frontu
i trójbocznie zamkniętym prezbiterium. Problem ten pozostaje ciągle otwarty. Jakikolwiek rezultat przy-
niosłyby dalsze jego badania, należy stwierdzić, że w wypadku kościoła skierniewickiego mamy do czy-
nienia z dziełem bez precedensu w architekturze polskiej 2 poł. XVIII w.
Projekt ratusza w Wilnie. W sierpniu 1785 r. magistrat wileński zwrócił się do Wawrzyńca
Gucewicza z zamówieniem na wykonanie projektu odbudowy ratusza. Architekt zamówienie przyjął,
sporządził trzy wersje projektu i w lutym 1786 r. wyjechał do Warszawy celem pokazania ich królowi
Stanisławowi Augustowi. Król aprobował trzecią wersję projektu. Budowę ratusza rozpoczęto w 1786 r.
i kontynuowano do 1789. Po kilkuletniej przerwie wznowiono ją w 1797 r. Ratusz ukończono po śmierci
Gucewicza pod kierunkiem architekta Michała Szulca92.
Przy omawianiu tendencji do zestawiania ze sobą różnorodnych bryl w sposób kontrastowy szczegól-
nie interesująca wydaje się jedna z wersji odrzuconych, oznaczona jako „Projekt pierwszy Gucewicza"93.
Architekt proponował ukształtowanie ratusza na planie litery T. Dłuższe z obu ramion otoczył toskańską
kolumnadą, krótsze zakończył takimiż portykami. Zarówno fasadę, jak i portyki krótszego ramienia
zwieńczył trójkątnymi frontonami nadającymi projektowanej budowli charakter antycznej świątyni.
Do tej poprawnej i zrównoważonej bryły dostawił od tyłu na osi samoistny w zasadzie element w postaci
wysmukłej wieży, której kształt jest swobodną transpozycją kolumny Trajana w Rzymie. Wrażenie,
jakie sprawia zestawienie tych dwóch tak odmiennych brył (zwłaszcza w widoku bocznym ratusza), jest
wprost szokujące; naturalnie kontrast ten został świadomie przez architekta wyreżyserowany. Na specjalną
uwagę zasługuje wielki umiar architektury ratusza, osiągnięty przez wielką oszczędność detalu. Samo-
dzielność omawianej wersji projektu wydaje się bezsporna i trudno znaleźć jej odpowiednik we współ-
czesnej architekturze polskiej odznaczający się podobnym ładunkiem emocjonalnym.
Projekt pawilonu dla ks. marszałkowej Izabelli Lubomirskiej przypisywany jest przez
B. Majewską-Maszkowską szwajcarskiemu architektowi Thomas de Thomon, który wykonał go naj-
prawdopodobniej w latach dziewięćdziesiątych XVIII w.94 Nie udało się dotąd ustalić miejscowości,
gdzie pawilon ten miał być wybudowany; całkowicie pewna jest tylko osoba fundatorki, której inicjał L
zdobi m. in. tympanon portyku w elewacji bocznej. Pawilon miał być wzniesiony na planie odwróconej
litery T. Najważniejszym pomieszczeniem i zarazem dominantą wysokościową był owalny salon nakryty
kopułą i otoczony od zewnątrz jońską kolumnadą. Po jego bokach miały się znajdować dwa dużo niższe
92 S. Lorentz, Wawrzyniec Gucewicz. Na marginesie monografii..., s. 373.
93 Gab. Ryc. BUW, Zb. Król., P. 188, nr 64, 70, 69, 66, 67. „Projekt pierwszy Gucewicza" scharakteryzował ostatnio
M. Kwiatkowski, Zapowiedzi romantyzmu w architekturze polskiej drugiej połowy XVIII wieku, s. 226, wskazując na jego
związki z architekturą Ledoux.
94 В. Majewska-Maszkowska, Architektura w mecenacie artystycznym Izabelli z Czartoryskich Lubomirskiej, [w:] Kla-
sycyzm. Studia nad sztuką polską XVIII i XIX wieku, Warszawa 1968, s. 225, il. 11. Projekt znajduje się w Gab. Ryc. BUW,
nr inw. 1745—1748 i 1751—1753.