Rocznik Historii Sztuki (8.1970)

NURT AWANGARDOWY ARCHITEKTURY OŚWIECENIA

289

59. J. Kubicki, Projekt kościoła Ujazdowskiego,
widok od frontu, ok. 1786

I

w pojęciu ówczesnych miłośników sztuki do
Panteonu nawiązywał kościół ewangelicko-
-augsburski w Warszawie i budowany współ-
cześnie kościół w Skierniewicach, były to
jednakże bardzo swobodne trawestacje anty-
cznego wzorca, odbiegające zasadniczo od

jego kompozycji. Na wzór Panteonu miał ^^ч^^Ж1ешжШ1ШтЩгШ
być ponadto wzniesiony teatr w Łazienkach,
obmyślony przez Dominika Merliniego i wy-
rysowany przez Jakuba Kubickiego. Król
wspomniał o tym teatrze w cytowanym już
liście do Bacciarellego, pisanym z Grodna
11 października 1784 г., i żądał sporządzenia
jego kosztorysu105. Problem nowej interpre-
tacji struktury Panteonu w Polsce najlepiej
zilustrują dwa projekty kościoła Ujazdo-
wskiego, wykonane przez Jakuba Kubickiego,
ponadto projekt nowej kolegiaty S w. Jana
oraz projekt teatru w Warszawie, opracowane
przez tego samego architekta.

W latach osiemdziesiątych XVIII stulecia !
popularność budowli sakralnej o dośrodko- j
wym założeniu była w Polsce ugruntowana
przede wszystkim przez niedawne wzniesienie
kościoła ewangelicko-augsburskiego w War-
szawie. O wyższości formy centralnej prze-
konywały liczne wypowiedzi teoretyków
architektury. Okrągły kształt budowli zalecał
już Leone-Battista Alberti, na nowo popularny
w XVIII w. „Jest oczywiste-—'pisał w swoim
traktacie —■ że natura upodobała sobie kształt
okrągły, albowiem te rzeczy, które od niej
pochodzą, z niej się rodzą lub przez nią są
stworzone ■— są okrągłe"106. Taką wzorcową
budowlą okrągłą dla XVIII w. był przede
wszystkim Panteon w Rzymie, doskonale
zachowana pamiątka architektury antycznej,
naśladowany przez wielu klasycystów curo-

lLb W. Tatarkiewicz, Rządy artystyczne Stani- ™ i ~М I

sława Augusta, s. 93, poz. 9. W Gab. Ryc. BUW za- m*f JMfcfliMTiii цДЯдД wU_M

chował się szkic ołówkowy, wykonany przez Stanisława ВП^ШиШ ДШДЕДВШИИ

Augusta, przedstawiający sytuację tego teatru nad za-
chodnim brzegiem poszerzonego stawu północnego ; ^ _ ■ _ _
(t. 190, nr 107). Tej samej budowli dotyczą najpraw- I ф Ф Ф Ф

dopodobniej dwa szkice przypisywane również królowi j __ _______i

w 1.190, nr 105 i 111. i " _;i.......

106 L..B. Alberti, Ksiąg dziesięć o sztuce budowa- \ -rz^— —

nia, Warszawa i960, s. 183 (cytat pochodzi z księgi . _.....—-----..... —---------■

siódmej, z rozdziału czwartego pt. „O częściach świą- ' """"""

tyń, które w formie i figurze są bądź okrągłe, bądź 60. J. Kubicki, Projekt kościoła Ujazdowskiego, rzut poziomy,

czworoboczne, bądź wieloboczne"). ok. 1786

19 — Rocznik Historii Sztuki, t. VIII